Προτάσεις για το βέλτιστο νομοθετικό πλαίσιο για την τεχνητή νοημοσύνη ενέκρινε την Τρίτη το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για να ενισχυθούν η καινοτομία, τα δεοντολογικά πρότυπα και η εμπιστοσύνη στην τεχνολογία.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συγκαταλέγεται μεταξύ των πρώτων θεσμικών οργάνων που διατυπώνουν συστάσεις σχετικά με τους κανόνες για την τεχνητή νοημοσύνη και το περιεχόμενό τους σε θέματα δεοντολογίας, αστικής ευθύνης και δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας. Οι συστάσεις αυτές θα προλειάνουν το έδαφος ώστε η ΕΕ να καταστεί παγκόσμιος ηγέτης στην ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης. Η νομοθετική πρόταση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναμένεται στις αρχές του 2021.

Δεοντολογικό πλαίσιο για την τεχνητή νοημοσύνη

Η νομοθετική πρωτοβουλία του Iban García del Blanco (Σοσιαλιστές, Ισπανία) καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να παρουσιάσει ένα νέο νομοθετικό πλαίσιο με δεοντολογικές αρχές και νομικές υποχρεώσεις που θα πρέπει να τηρούνται κατά την ανάπτυξη, την υλοποίηση και τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης, ρομποτικής και συναφών τεχνολογιών στην ΕΕ, συμπεριλαμβανομένου του λογισμικού, των αλγορίθμων και των δεδομένων.

Η νομοθετική πρωτοβουλία εγκρίθηκε με 559 ψήφους υπέρ, 44 κατά και 88 αποχές.

Οι παρακάτω κατευθυντήριες αρχές θα πρέπει να διέπουν τη μελλοντική νομοθεσία: ο ανθρωποκεντρικός και ανθρωπογενής χαρακτήρας της τεχνητής νοημοσύνης, η ασφάλεια, η διαφάνεια και η λογοδοσία, οι δικλείδες ασφαλείας έναντι της μεροληψίας και των διακρίσεων, το δικαίωμα επανόρθωσης, η κοινωνική και η περιβαλλοντική ευθύνη, ο σεβασμός της ιδιωτικής ζωής και η προστασία των δεδομένων.

Οι τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης υψηλού κινδύνου, όπως για παράδειγμα αυτές που διαθέτουν ικανότητες αυτοδιδασκαλίας, πρέπει να σχεδιάζονται με τρόπο που να εξασφαλίζει τη δυνατότητα παρέμβασης από τον άνθρωπο ανά πάσα στιγμή. Σε περίπτωση που χρησιμοποιείται κάποια λειτουργία που θα μπορούσε να οδηγήσει σε σοβαρή παραβίαση των δεοντολογικών αρχών και να προκαλέσει κινδύνους, οι ικανότητες αυτοδιδασκαλίας θα πρέπει να απενεργοποιούνται και να αποκαθίσταται ο πλήρης έλεγχος από τον άνθρωπο.

Ευθύνη για την πρόκληση ζημίας από την τεχνητή νοημοσύνη

Η νομοθετική πρωτοβουλία του Axel Voss (ΕΛΚ, Γερμανία) ζητεί τη θέσπιση ενός πλαισίου αστικής ευθύνης με μακρόπνοη προοπτική, βάσει του οποίου οι διαχειριστές συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης υψηλού κινδύνου θα καθίστανται υπεύθυνοι για κάθε ζημία που προκαλείται. Η νομική σαφήνεια θα ενθαρρύνει την καινοτομία, παρέχοντας αίσθημα ασφάλειας στις επιχειρήσεις. Παράλληλα, θα προστατεύσει τους πολίτες και θα αυξήσει την εμπιστοσύνη τους στις τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης, αποτρέποντας δραστηριότητες που μπορούν να αποβούν επικίνδυνες.

Οι κανόνες πρέπει να καλύπτουν κάθε φυσική ή ψηφιακή δραστηριότητα τεχνητής νοημοσύνης που προκαλεί ζημία ή βλάβη στη ζωή, την υγεία, τη σωματική ακεραιότητα ή την περιουσία, ή προκαλεί σημαντική ηθική βλάβη που οδηγεί σε «επαληθεύσιμη οικονομική ζημία». Οι τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης υψηλού κινδύνου δεν είναι ακόμη διαδεδομένες, ωστόσο οι ευρωβουλευτές υποστηρίζουν ότι οι χειριστές σχετικών συστημάτων πρέπει να διαθέτουν ασφάλιση ανάλογη με εκείνη που προβλέπεται για τα μηχανοκίνητα οχήματα.

Η νομοθετική πρωτοβουλία εγκρίθηκε με 626 ψήφους υπέρ, 25 ψήφους κατά και 40 αποχές.

Δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας

Προκειμένου η ΕΕ να αναλάβει ηγετικό ρόλο στο πεδίο της τεχνητής νοημοσύνης, η έκθεση του Stéphane Séjourné (Renew Europe, Γαλλία) καθιστά σαφές ότι απαιτείται ένα αποτελεσματικό σύστημα για τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας, καθώς και δικλείδες ασφαλείας για την προστασία καινοτόμων προγραμματιστών μέσω του συστήματος διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας της ΕΕ. Ωστόσο, οι απαιτήσεις αυτές δεν πρέπει να αποβούν εις βάρος των συμφερόντων των ανθρώπων-δημιουργών, ούτε και των δεοντολογικών αρχών της ΕΕ.

Οι ευρωβουλευτές υποστηρίζουν ότι είναι σημαντικό να γίνει διάκριση μεταξύ των ανθρώπινων δημιουργιών που υποβοηθούνται από την τεχνητή νοημοσύνη και των δημιουργιών που παράγονται αυτόνομα από την τεχνητή νοημοσύνη. Διευκρινίζουν ότι τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης δεν θα πρέπει να έχουν νομική προσωπικότητα, συνεπώς τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας θα ανήκουν αποκλειστικά σε ανθρώπους. Το κείμενο εξετάζει περαιτέρω θέματα πνευματικής ιδιοκτησίας, συλλογής δεδομένων, εμπορικού απορρήτου, χρήσης αλγορίθμων και βαθιά ψευδών πληροφοριών («deep fakes»).

Η έκθεση εγκρίθηκε με 612 ψήφους υπέρ, 66 κατά και 12 αποχές.

Η ανακοίνωση της Insurance Europe

Με αφορμή την ψηφοφορία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου η γενική διευθύντρια της Insurance Europe, Michaela Koller, δήλωσε:

"Πιστεύουμε ότι είναι πρόωρο για το Κοινοβούλιο να εξετάσει την υποχρεωτική ασφάλιση για συστήματα τεχνητής νοημοσύνης υψηλού κινδύνου για δύο λόγους. Πρώτον, για να λειτουργήσει η υποχρεωτική ασφάλιση, πρέπει να υπάρχουν επαρκή στοιχεία για τους κινδύνους. Για παράδειγμα, στην υποχρεωτική ασφάλιση αυτοκινήτων υπάρχουν δεδομένα αξιώσεων που μετρούν δεκαετίες και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την κάλυψη του κινδύνου. Ωστόσο, επειδή τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης υψηλού κινδύνου εξακολουθούν να αναπτύσσονται, δεν υπάρχει ακόμη ισοδύναμος όγκος δεδομένων. Δεύτερον, οι κίνδυνοι που υπόκεινται σε υποχρεωτική ασφάλιση πρέπει να είναι παρόμοιας φύσης ώστε να καλύπτονται από ένα ενιαίο συμβόλαιο. Ωστόσο, επειδή η τεχνητή νοημοσύνη χρησιμοποιείται με τόσο διαφορετικούς τρόπους, οι κίνδυνοι που δημιουργεί σε διάφορες καταστάσεις είναι εντελώς διαφορετικοί. Ως εκ τούτου, είναι δύσκολο να δούμε πώς θα μπορούσε να εξεταστεί μια ενιαία προσέγγιση η οποία θα μπορούσε να καλύψει επαρκώς αυτούς τους διαφορετικούς κινδύνους. Σε αυτό το πλαίσιο, θεωρούμε ότι η έκκληση του Κοινοβουλίου για υποχρεωτική ασφάλιση των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης υψηλού κινδύνου δεν θα λειτουργούσε στην πράξη." 

Όσο αφορά το δεοντολογικό πλαίσιο για την τεχνητή νοημοσύνη, η κ. Koller υποστήριξε ότι "η υφιστάμενη οριζόντια και τομεακή νομοθεσία της ΕΕ που ισχύει για την ασφάλιση - συμπεριλαμβανομένων των οδηγιών για την ίση μεταχείριση, του γενικού κανονισμού για την προστασία των δεδομένων (GDPR), της οδηγίας Solvency II, της οδηγίας για τη διανομή ασφαλίσεων (IDD), του κανονισμού για τα επενδυτικά προϊόντα βασιζόμενα στην ασφάλιση (PRIIPs) και της οδηγίας για την εξ αποστάσεως εμπορία χρηµατοοικονοµικών υπηρεσιών - αντιμετωπίζουν ήδη πολλούς από τους πιθανούς κινδύνους και προκλήσεις που σχετίζονται με την τεχνητή νοημοσύνη. Επομένως, οι προσθήκες και οι επικαλύψεις πρέπει να αποφεύγονται και οι νέοι κανόνες πρέπει να εισαχθούν μόνο εάν εντοπιστούν κενά στην ισχύουσα νομοθεσία."

Το έργο του Κοινοβουλίου σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη

Η τεχνητή νοημοσύνη αποτελεί σημαντικό κομμάτι του ψηφιακού μετασχηματισμού της κοινωνίας. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τη ζωή του χωρίς τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης σε πολλά αγαθά και υπηρεσίες, ενώ επίκεινται ακόμα περισσότερες αλλαγές, μεταξύ άλλων, στον χώρο της εργασίας, των επιχειρήσεων, της οικονομίας, της υγείας, της ασφάλειας, της γεωργίας. Η τεχνητή νοημοσύνη διαδραματίζει επίσης κεντρικό ρόλο στην Πράσινη Συμφωνία και την ανάκαμψη της ΕΕ μετά τον COVID-19.

Η ΕΕ προετοιμάζει την πρώτη δέσμη κανόνων για τη διαχείριση των ευκαιριών και των απειλών της τεχνητής νοημοσύνης, εστιάζοντας στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης στην τεχνητή νοημοσύνη, συμπεριλαμβανομένης της διαχείρισης των πιθανών επιπτώσεων της τεχνητής νοημοσύνης στους πολίτες, την κοινωνία και την οικονομία, καθώς και στη δημιουργία ευνοϊκότερου περιβάλλοντος για τους ερευνητές, τους προγραμματιστές αλλά και τις επιχειρήσεις. Η Επιτροπή θέλει να αυξήσει τις ιδιωτικές και δημόσιες επενδύσεις στις τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης σε 20 δισ. ευρώ ετησίως.

Ενόψει της πρότασης για την τεχνητή νοημοσύνη που αναμένεται να παρουσιάσει η Επιτροπή στις αρχές του 2021, το Κοινοβούλιο συγκρότησε ειδική επιτροπή για την τεχνητή νοημοσύνη στην ψηφιακή εποχή (AIDA) ώστε να εξετάσει τον αντίκτυπο της στην οικονομία της ΕΕ. "Η Ευρώπη πρέπει να αναπτύξει αξιόπιστες τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης που εξαλείφουν προκαταλήψεις και διακρίσεις και εξυπηρετούν το κοινό καλό, διασφαλίζοντας παράλληλα την ανάπτυξη των επιχειρήσεων και της βιομηχανίας καθώς και τη συνεισφορά τους στην οικονομική ευημερία", δήλωσε ο πρόεδρος της AIDA, Ντράγκος Τουντοράκε (Renew, Ρουμανία).

Στις 20 Οκτωβρίου, το Κοινοβούλιο ενέκρινε τρεις εκθέσεις που περιγράφουν τους τρόπους με τους οποίους η ΕΕ μπορεί να ρυθμίσει καλύτερα την τεχνητή νοημοσύνη για να ενισχυθούν τα ηθικά πρότυπα, η καινοτομία, και η εμπιστοσύνη στην τεχνολογία.

Οι ευρωβουλευτές δήλωσαν ότι οι κανόνες πρέπει να είναι ανθρωποκεντρικοί. Η έκθεση προτείνει τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να διασφαλιστεί η διαφάνεια, η ασφάλεια και η λογοδοσία, αλλά και τον τρόπο πρόληψης των διακρίσεων και των προκαταλήψεων, την προώθηση της κοινωνικής και περιβαλλοντικής ευθύνης και τον σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων. "Ο πολίτης βρίσκεται στο επίκεντρο της πρότασης αυτής", δήλωσε ο εισηγητής Ιμπάν Γκαρθία ντελ Μπλάνκο (S&D, Ισπανία) σε συνέντευξη τύπου.

Ο Άξελ Βος (ΕΛΚ, Γερμανία) εξήγησε ότι ο στόχος της θέσπισης ενός πλαισίου αστικής ευθύνης για την τεχνητή νοημοσύνη είναι η προστασία των πολιτών, η αύξηση της εμπιστοσύνης τους στις τεχνολογίες ΤΝ, η ενθάρρυνση της καινοτομίας και η παροχή νομικής ασφάλειας στις επιχειρήσεις. "Πρέπει να υπάρχουν ενιαίοι κανόνες για τις επιχειρήσεις, πρέπει να ληφθεί υπόψη ο υφιστάμενος νόμος", είπε.

Όσον αφορά τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, το Κοινοβούλιο υπογράμμισε τη σημασία ύπαρξης ενός αποτελεσματικού συστήματος για περαιτέρω ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης. Το σύστημα αυτό θα περιλαμβάνει δικλείδες ασφαλείας για την προστασία καινοτόμων προγραμματιστών μέσω του συστήματος διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας της ΕΕ. Ωστόσο, οι απαιτήσεις αυτές δεν πρέπει να αποβούν εις βάρος των συμφερόντων των ανθρώπων-δημιουργών. Μεταξύ των εκκρεμών ζητημάτων συγκαταλέγεται ο καθορισμός της ιδιοκτησίας ενός έργου που δημιουργείται εξ ολοκλήρου με χρήση τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης, δήλωσε ο εισηγητής Στεφάν Σεζουρνέ (Renew, Γαλλία).

Το Κοινοβούλιο εξετάζει, επίσης, ένα ευρύ φάσμα άλλων ζητημάτων σχετικών με την τεχνητή νοημοσύνη:

• JURI - η πολιτική και στρατιωτική χρήση της τεχνητής νοημοσύνης
• CULT - η τεχνητή νοημοσύνη στην εκπαίδευση, τον πολιτισμό και τον οπτικοακουστικό τομέα
• LIBE - η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στο ποινικό δίκαιο