Του Δημήτρη Σπυράκου*

Η νοσοκομειακή ασφάλιση είναι για το καταναλωτικό κοινό μία από τις σημαντικότερες υπηρεσίες που παρέχουν οι ασφαλιστικές εταιρίες. Έργο των τελευταίων είναι να οργανώσουν, και εν προκειμένω, την ασφαλιστική κάλυψη με αποτελεσματικότητα και με διαφάνεια. Η αναπροσαρμογή του ασφαλίστρου αφορά θεμελιώδη πτυχή της διαφάνειας.

Ο ασφαλισμένος, στην περίπτωση της νοσοκομειακής ασφάλισης, αποβλέπει σε μία μακρόχρονη κάλυψη. Αυτό επιβεβαιώνεται και στις ετησίως ανανεούμενες ασφαλίσεις, οι οποίες συνδυάζονται με τη δέσμευση της εταιρίας για την ανανέωση της κάλυψης. Η νοσοκομειακή ασφάλιση δεν εξομοιώνεται με τη συνήθη κάλυψη ζημιών. Η παροχή, η έκταση ή το κόστος της συναρτώνται με την κατάσταση υγείας του ασφαλισμένου κατά την έναρξη της κάθε ασφάλισης. Γι’ αυτό και τον ασφαλισμένο ο ανταγωνισμός της αγοράς λειτουργεί κυρίως κατά το χρόνο σύναψης της ασφάλισης, και όχι το ίδιο κατά τη διάρκειά της.

Η απαίτηση για διαφάνεια στην αναπροσαρμογή του ασφαλίστρου είναι λοιπόν αναπόσπαστο στοιχείο της ασφαλιστικής υπηρεσίας. Δίχως αυτή η υπηρεσία που παρέχεται είναι ελλιπής και πλημμελής. Ο καταναλωτής έρχεται αντιμέτωπος με αιφνιδιασμούς που τον οδηγούν να μην έχει ή να αναγκάζεται να εγκαταλείπει την κάλυψη, την οποία κατά το χρόνο που σύναψε τη σύμβαση απέβλεπε να έχει και στο απώτερο μέλλον.

Η απαίτηση για διαφάνεια είναι όμως, σε τελική ανάλυση, και αυτή που αναδεικνύει και τον ασφαλιστικό χαρακτήρα της υπηρεσίας, καθώς οι ασφαλιστικές εταιρίες είναι οι μόνες που έχουν την κατάλληλη τεχνογνωσία, την επιστημονική κατάρτιση και την επαγγελματική εξειδίκευση ώστε να διασφαλίζουν την οργάνωση της υπηρεσίας με διαφάνεια. Αν επρόκειτο, άλλωστε, ο παρέχων την υπηρεσία να έχει την ελευθερία να αναπροσαρμόζει κατά το δοκούν το τίμημα, τότε δεν θα δικαιολογούνταν να μονοπωλούν την οργάνωσή της οι ασφαλιστικές.

Τον θεμελιώδη χαρακτήρα της αρχής της διαφάνειας έχει επιβεβαιώσει πλήθος δικαστικών αποφάσεων. Η νομολογία κηρύσσει καταχρηστικούς τους όρους που χρησιμοποιούν οι εταιρείες για τη μονομερή αναπροσαρμογή του ασφαλίστρου, μειώνει τα αντίστοιχα ασφάλιστρα και αναγνωρίζει μόνο αντικειμενικά κριτήρια για την αναπροσαρμογή τους.

Όμως η κατάθεση σχετικών διατάξεων στο σχέδιο νόμου για το νέο πτωχευτικό κώδικα (Ν. 4738/2020) που αφορά ζητήματα αναπροσαρμογής του ασφαλίστρου πυροδότησε, ήδη κατά τη συζήτηση στη Βουλή, μία σφοδρή και δικαιολογημένη καταρχήν κριτική για υπονόμευση της αρχής της διαφάνειας. Οι διατάξεις του άρθρου εμφανίζονται να υποθάλπουν την αοριστία και την αυθαιρεσία στη διαμόρφωση του ασφαλίστρου, καλώντας εν πολλοίς τους καταναλωτές, αν δεν ανέχονται την αυθαιρεσία της εταιρείας, να εγκαταλείψουν την κάλυψη! Η κριτική ενισχύθηκε και από την Επιστημονική Υπηρεσία της Βουλής η οποία γνωμοδότησε ότι οι διατάξεις αντίκεινται στην Οδηγία 93/13 για τους καταχρηστικούς όρους και επιδιώκουν, κατά τρόπο ασύμβατο με το Σύνταγμα και την ΕΣΔΑ, την ανατροπή υφιστάμενων συμβάσεων.

Πλέον όμως οι διατάξεις ισχύουν ως άρθρο 268 του Ν. 4738/2020 και καλούνται να λάβουν το ακριβές περιεχόμενό τους στο σύστημα κανόνων που ενσωματώνονται. Αξίζει, λοιπόν, να γίνουν εν προκειμένω ορισμένες επισημάνσεις.

Η αρχή της διαφάνειας καθιερώνεται από την κοινοτική Οδηγία 93/13 και έχει ενσωματωθεί στο δίκαιό μας με το Ν. 2251/1994 για την προστασία των καταναλωτών. Η κοινοτική Οδηγία θέτει, όπως ορίζεται στο άρθρο 8, ελάχιστους κανόνες προστασίας των καταναλωτών, δηλαδή αποκλίσεις από τις διατάξεις της θα μπορούσαν να γίνουν μόνο για να θεσπισθεί μεγαλύτερη προστασία για τους καταναλωτές, όχι συνεπώς για να μειωθεί. Ως εκ τούτου διατάξεις που περιορίζουν ή επεμβαίνουν στον έλεγχο των όρων αναπροσαρμογής των ασφαλίστρων, συρρικνώνοντας αυτόν, αντίκεινται στην Οδηγία.

Επομένως, περιορισμοί στη αρχή της διαφάνειας δεν είναι συμβατοί με το ενωσιακό δίκαιο. Αντιθέτως, συμβατές είναι διατάξεις που αποβλέπουν στην ενίσχυση της διαφάνειας σε όφελος του καταναλωτή. Όμως, η ασκηθείσα κατά τη συζήτηση στη Βουλή κριτική για τις ασάφειες, τις αντιφάσεις, τη μονομέρεια και τις ελλείψεις που χαρακτηρίζουν τις διατάξεις, δεν σημαίνει και ότι αυτές συγκρούονται αναπόδραστα με την Οδηγία. Η νομολογία μας, όπως επανειλημμένα έχει κάνει στο παρελθόν, μάλιστα με αφορμή και τη συγκεκριμένη οδηγία, είναι σε θέση, προκειμένου να μην εκτίθεται η χώρα μας, να συλλαμβάνει το περιεχόμενο αντίστοιχων διατάξεων σε μία εναρμονισμένη με το ενωσιακό δίκαιο εφαρμογή τους.

Το τελευταίο θα συμβεί κατ’ ανάγκη και στην προκείμενη περίπτωση. Είναι δε η ίδια η λογική που μας οδηγεί σε μία τέτοια εναρμόνιση. Ας γίνουν κάποιες ενδεικτικές αναφορές. Όταν αναγνωρίζεται ως παράγοντας μεταβολής του ασφαλίστρου η ηλικία, η οποία μεταβάλλεται μεν αλλά ποτέ κατά αβέβαιο τρόπο (!), δεν έχει καμία λογική υπόσταση η επίκληση της μεταβολής της δίχως τη ποσοστιαία συμβολή της στην αύξηση του ασφαλίστρου. Όταν, εξάλλου, ο νόμος απαιτεί να «προσδιορίζονται», και όχι απλά να αναφέρονται, οι παράγοντες ή δείκτες, προδήλως απαιτεί τη στάθμιση του κάθε παράγοντα στην αύξηση του ασφαλίστρου. Έτσι ώστε, όπως και το Δικαστήριο της ΕΕ απαιτεί, «να μπορεί ο καταναλωτής να προβλέπει τις οικονομικές συνέπειες βάσει σαφών κριτηρίων».

Ομοίως, το άρθρο 268 δεν παρέχει στις ασφαλιστικές εταιρίες καμία απολύτως ευχέρεια να επέμβουν στις υφιστάμενες συμβάσεις που εμπεριέχουν καταχρηστικούς όρους. Όχι ασφαλώς μόνο γιατί τούτο θα προσέκρουε πράγματι στο Σύνταγμα και την ΕΣΔΑ. Αλλά και γιατί δεν υφίσταται καν λόγος επέμβασης στις συμβάσεις αυτές, καθώς δεν έχουν κενά ως προς τον τρόπο αναπροσαρμογής του ασφαλίστρου. Αν δεν είχε, άλλωστε, καλυφθεί ήδη τινί τρόπο το κενό από την καταχρηστικότητα του όρου, θα ήταν στο σύνολό τους άκυρες όλες οι αυξήσεις που έχουν πραγματοποιήσει στο παρελθόν οι ασφαλιστικές εταιρίες. Αντίθετα, όπως πάγια δέχονται τα δικαστήρια, με βάση το νόμο, τα κριτήρια ενσωματώνονται στις συμβάσεις αυτές εξαρχής ερμηνευτικά. Αυτή είναι δε και η μόνη «εκ του νόμου αναπροσαρμογή» στην οποία άλλωστε αναφέρεται και παραπέμπει το άρθρο 268.

Επομένως, οι καταναλωτές εξακολουθούν και μετά την εισαγωγή του παραπάνω άρθρου να έχουν την προστασία που τους παρέχει η κοινοτική νομοθεσία. Όπως και πριν, θα μπορούν να αξιώνουν α) την εφαρμογή των κριτηρίων που ερμηνευτικά συμπληρώνουν το κενό που έχει η σύμβαση λόγω της ακυρότητας του όρου, β) τη μείωση των ασφαλίστρων τους και γ) την επιστροφή των αδικαιολογήτως καταβληθέντων στο παρελθόν ασφαλίστρων. Όσοι επεδίωξαν, με το παραπάνω άρθρο, να πλήξουν την αρχή της διαφάνειας αυτό που τελικά κατάφεραν είναι μάλλον «μία τρύπα στο νερό». Δεν αρκεί η συγκυρία ενός διαθέσιμου υπουργού για να πληγεί η αρχή της διαφάνειας. Η τελευταία έχει γερά θεμέλια στην έννομη τάξη μας.

Τα παραπάνω, ασφαλώς, δεν σημαίνουν ότι δεν έχει πράγματι την ιδιαίτερη αξία της η συζήτηση για τη διαμόρφωση ενός ειδικότερου δείκτη σε σχέση με τις μεταβολές στο κόστος νοσηλείας. Άλλωστε, ο γράφων, ως Γενικός Γραμματέας Καταναλωτή, προκάλεσε το 2011, τη σύσταση επιτροπής προκειμένου ακριβώς να διερευνήσει την αναγκαιότητα ή και το περιεχόμενο ενός περισσότερο εξειδικευμένου για την νοσοκομειακή περίθαλψη δείκτη. Στην επιτροπή συμμετείχαν εκπρόσωποι από την Ένωση Ασφαλιστικών Εταιριών, τον ΙΟΒΕ αλλά και τη Στατιστική Αρχή. Όσοι παρακολουθούσαν τις εξελίξεις γνωρίζουν ότι η εν λόγω προσπάθεια δεν ευδοκίμησε λόγω της απροθυμίας της Ένωσης Ασφαλιστικών Εταιριών.

Η συζήτηση για τη διαμόρφωση ενός ειδικότερου δείκτη θα πρέπει, προκειμένου να είναι έγκυρη και αξιόπιστη, να στηρίζεται στη συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων μερών (ασφαλιστικών εταιριών, καταναλωτών, διαμεσολαβούντων, παρόχων υπηρεσιών υγείας). Η συμμετοχή του ΙΟΒΕ, ως επιστημονικού φορέα, στον οποίο επιδρούν ο ΣΕΒ και συνακόλουθα η ΕΑΕΕ, είναι εγγύηση ότι θα αναδείξει με το κύρος του, σε μία δημιουργική σύνθεση, τα δικαιολογημένα συμφέροντα των ασφαλιστικών εταιριών. Ωστόσο, η διαμόρφωση και η λειτουργία ενός ειδικότερου δείκτη, με βάση τις ανάγκες που θα κληθεί να εξυπηρετήσει, κατ’ εξοχήν ανήκει στην πλέον αρμόδια και ανεξάρτητη Στατιστική Αρχή.

Εξάλλου, με βάση όσα λέχθηκαν παραπάνω η διαμόρφωση ενός Δείκτη δεν μπορεί παρά να αφορά τις εφεξής συναπτόμενες ασφαλιστικές συμβάσεις ή, κατόπιν επαναδιαπραγμάτευσης με τους ασφαλισμένους, και τις παλιές. Κατά τη γνώμη του γράφοντος θα επηρεάσει και τις ετησίως ανανεούμενες ασφαλίσεις, καθώς και γι’ αυτές, εφόσον ρυθμίζουν τη μακρόχρονη ανανέωση της κάλυψης, ισχύουν οι ίδιες απαιτήσεις διαφάνειας.

Συμπερασματικά, οι Έλληνες καταναλωτές, ως πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δικαιούνται υψηλές απαιτήσεις διαφάνειας τις οποίες κανείς δεν μπορεί να παρακάμψει. Από την άλλη, η ιδιωτική ασφάλιση στη χώρα μας βρίσκεται σε μία κρίσιμη καμπή, αξιώνοντας ενεργότερο ρόλο στην κάλυψη των κοινωνικών αναγκών. Ανοίγεται, έτσι, γι’ αυτή μια σημαντική πρόκληση, η οποία, λαμβάνοντας υπόψη και τα αίτια του συζητούμενου προβλήματος, απευθύνεται περισσότερο στη νεότερη γενιά των στελεχών της. Δηλαδή, αν η ιδιωτική ασφάλιση θα επιδιώξει το μέλλον της, συνεχίζοντας τη διαταραγμένη σχέση της με την αρχή της διαφάνειας ή οικοδομώντας μία βάση και σχέση εμπιστοσύνης με τους καταναλωτές.

*Ο Δημήτρης Σπυράκος είναι Διδάκτωρ Νομικής – Δικηγόρος, πρώην Γενικός Γραμματέας Καταναλωτή