Γράφει η ψυχολόγος  Dr. Σμαρούλα Παντελή
Συγγραφέας του βιβλίου «Σχολείο και εξετάσεις σε πρώτο πλάνο», εκδ. Πατάκη

Αυτή την εποχή, σχεδόν σε κάθε ελληνικό σπίτι, διαδραματίζεται και μια ιστορία που το σενάριό της ποικίλει σε ύφος αλλά όχι σε θέμα. Ήρθαν οι πανελλήνιες και τέρμα τα ψέμματα! Το πρόβλημα είναι οικογενειακό. Ο καθένας θα παίξει το μικρό ή το μεγάλο του ρόλο γιατί όπως είναι γνωστό, στην Ελλάδα, δίνουμε εξετάσεις όλη μαζί η οικογένεια!

Σε  κάποια σπίτια το κλίμα θα είναι βαρύ, τα πρόσωπα ανέκφραστα και ο άνεμος θα πνέει απειλητικός για τον εξεταζόμενο μαθητή. Το αόρατο μήνυμα που δίνεται στον υποψήφιο γράφει «Κοίτα να περάσεις γιατί αλλιώς κάηκες»! 

Σε κάποιες άλλες οικογένειες η ατμόσφαιρα θα έχει κάτι από προετοιμασία νεκρόσιμης ακολουθείας. Η γιαγιά και η μαμά θα προσεύχονται σταθερά και θα κάνουν τάματα σε κάποια Παναγία. Το καντήλι θ’ανάβει μέρα νύχτα. Θ’ακούγονται μόνο ψίθυροι και ίσως κάποια προσευχή. Το αόρατο μήνυμα προς τον εξεταζόμενο είναι «Ας μας λυπηθεί η Παναγία και ας κάνει το θαύμα της να περάσεις»!

Φυσικά, υπάρχουν και οι καθαρόαιμες μεσογειακές οικογένειες που αντιμετωπίζουν το θέμα πιο ζωηρά! Κάπως έτσι: «Στρώσου να διαβάσεις επιτέλους! Μας έβγαλες τη ψυχή»! Φωνές και χειρονομίες συνθέτουν το φόντο. Καμμιά φορά σ’αυτό το τοπίο τα  μικρότερα αδέλφια πληρώνουν τη νύφη! Κάπως έτσι: «Σκάστε κι εσείς, δε βλέπετε τι γίνεται, κάντε επιτέλους ησυχία»!

Ερχόμαστε τώρα και στη πιο μοντέρνα έκδοση της ελληνικής οικογένειας που δίνει εξετάσεις. «Τι να κάνουμε παιδί μου, αν δε περάσεις, κάποια λύση θα βρεθεί», λέει ο μπαμπάς. «Διάβασε λίγο παραπάνω και θα τα καταφέρεις», λέει η μαμά. Γενικά το κλίμα είναι σχετικά ήρεμο με γενικολογίες περί αδικιών, ανεργίας και τα σχετικά.

Πόσο δικαιολογημένες είναι αυτές οι εντάσεις και η μεγάλη αγωνία που διέπει παιδιά και γονείς; 

Είναι γεγονός πως οι πανελλαδικές εξετάσεις  αφήνουν το στίγμα τους πάνω στα νεαρά άτομα. Δυστυχώς, τα παιδιά μας κρίνονται σε μια ηλικία όπου οι αγωνίες τους για το σώμα τους και τις σχέσεις τους με το άλλο φύλο βρίσκονται σε έξαρση. Γνωρίζουμε πως η εποχή της εφηβείας είναι η εποχή με τις μεγαλύτερες εντάσεις και τις μεγαλύτερες εσωτερικές συγκρούσεις. Είναι και άνοιξη, είναι και η κλεισούρα που έχουν υποστεί τα παιδιά από την καραντίνα και άντε να τα μαζέψεις να στρωθούν στο διάβασμα! 

Ωστόσο, η ζωή είναι γεμάτη ευκαιρίες και ξέρουμε πολύ καλά πως η σχολική επιτυχία δεν εγγυάται και την ευτυχία ή την επιτυχία του ατόμου στη ζωή γενικότερα.

Όμως αυτή είναι η πραγματικότητα δηλαδή, εφηβεία - πανδημία - άνοιξη με καύσωνα - εξετάσεις! Έτσι έχουν τα πράγματα και οφείλουμε να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να φτάσουν σ’αυτές τις εξετάσεις με ηρεμία και αξιοπρέπεια. 

Πρώτες βοήθειες για γονείς

Χαμηλώστε τους τόνους. Όσο δύσκολο κι αν είναι, προσπαθείστε ν’απευθύνεστε στα παιδιά με ηρεμία. Μαλακώστε. 

Σκεφτείτε πως ακόμα κι αν το καμάρι σας έχει φτάσει το 1,85 ύψος, παραμένει και είναι το παιδί σας. Ψυχολογικά βασίζεται σ’εσάς. Στηρίξτε το. Δείξτε την αγάπη σας με απλές κουβέντες, χωρίς υπερβολές. Στους εφήβους συνήθως δεν αρέσουν οι πολλές γλύκες όταν προέρχονται από τους γονείς. 

Αποφύγετε τις απειλές ή τις μεγάλες υποσχέσεις. Π.χ. «Αν δεν περάσεις, μαύρο φίδι που σ’έφαγε!» ή «Αν περάσεις θα σου πάρω αυτοκίνητο». Και στις δύο περιπτώσεις το μήνυμα προκαλεί άγχος στα παιδιά. Δεν χρειάζεται να τα επιβαρρύνετε με περισσότερο άγχος, έχουν ήδη αρκετό. Αν τα απειλείτε, τα υποβιβάζετε. Αν τους υπόσχεστε, τα αγχώνετε να πετύχουν  για να σας έχουν ικανοποιημένους. 

Να θυμάστε πως το άγχος λειτουργεί σαν το κοντάρι του ισορροπιστή στο τσίρκο. Μπορεί να τον κρατήσει στο σχοινί ή να τον ρίξει κάτω. Χωρίς καθόλου άγχος είναι σα να μην έχουμε κίνητρο. Με πολύ άγχος, παγώνουμε ή μουδιάζουμε και δεν μπορούμε να λειτουργήσουμε. Αφουγκραστείτε λοιπόν με προσοχή το άγχος του παιδιού σας. 

Καλύτερα ν’ακούτε παρά να μιλάτε αυτές τις μέρες. Η ένταση των τελικών εξετάσεων μπορεί να οδηγήσει τα παιδιά να λένε το μακρύ τους και το κοντό τους. Ακούστε προσεκτικά και μην πανικοβάλεστε. Προτιμείστε να παίξετε το ρόλο του καθρέφτη παρά το ρόλο του ειδήμονα. Αν ένα παιδί πει «Αν δεν περάσω θα πάω σε μοναστήρι», αποφύγετε την κριτική του τύπου «Τι βλακείες λες». Ο ρόλος του καθρέφτη είναι να πείτε «Βλέπω πως έχεις πραγματικά αγχωθεί».  

Αν ένα παιδί σας τρομάξει με ακραίες δηλώσεις  όπως «Θα σκοτωθώ», ή  «Θα πεθάνω», περιοριστείτε στο να το ακούσετε προσεκτικά και να  πείτε κάτι σαν «Εγώ θα σ’αγαπώ πάντα», ή «Για μένα η ευτυχία σου είναι πιο σημαντική από τους βαθμούς σου», ή «Ο,τι κι αν γίνει με τις εξετάσεις, θα είμαστε εδώ μαζί για να βρούμε τις καλύτερες λύσεις». 

Ασχοληθείτε με το διαιτολόγιό τους χωρίς άγχος. Μην τα φορτώνετε με πολύ φαγητό. Προτιμήστε τροφές ελαφρά μαγειρεμένες με πολλή σαλάτα και οπωσδήποτε με συνοδεία αμυλούχων (μακαρόνια, ρύζι, πατάτες). Στύψτε τους πορτοκάλια και αφήστε τους να τα πιουν αν θέλουν. Μην τα ζωρίζετε με το φαγητό. 

Τώρα που διαβάζουν, είναι καλύτερα να βρίσκεστε  κοντά τους  σε σταθερές ώρες. Παρόλο που είναι μεγάλα παιδιά, αισθάνονται πιο ήσυχα αν δίνετε διακριτικά το παρόν στο σπίτι. Πάρτε κι εσείς ένα ωραίο βιβλίο και καθείστε στο σαλόνι να διαβάσετε ήσυχα. Έτσι, θα λειτουργήσετε σα μοντέλο (παράδειγμα προς μίμηση) και θα δώσετε έναν τόνο ηρεμίας και γαλήνης .

Αποφύγετε να βλέπετε πολλή τηλεόραση. Τα παιδιά αποσπούνται  όταν ξέρουν πως εσείς είστε μπροστά στην τηλεόραση και απολαμβάνετε το αγαπημένο σας σίριαλ ενώ εκείνα υποφέρουν! Αν πρέπει η τηλεόραση να είναι ανοιχτή, κλείστε καλά τις πόρτες και βάλτε τη ένταση χαμηλά. 

Δεν χρειάζεται να μιλάτε πολύ στο τηλέφωνο δίνοντας ραπόρτο για την πορεία του διαβάσματος του νεαρού ή της νεαράς σας, σε συγγενείς και φίλους. Δεν αρέσει στα παιδιά αυτού του είδους η διαφήμιση! Είναι σα ν’ανακοινώνετε κάτι που εκείνα θεωρούν πολύ προσωπικό και γι’αυτό θυμώνουν όταν σας ακούνε να διηγείστε τα «κατορθώματά τους».

Ο καιρός των εξετάσεων δεν είναι καιρός για κουβέντες εφ’όλης της ύλης. Αφήστε τα παιδιά λιγάκι στην ησυχία τους χωρίς να προσπαθείτε να λύσετε τα προβλήματα της σχέσης σας αυτή την εποχή. 

Προσπαθείστε ν’αποφύγετε συζητήσεις που να απαριθμούν τα μεγάλα προβλήματα της ζωής. Όταν φορτώνουμε τα παιδιά με κινδυνολογίες, τους αφαιρούμε κάθε διάθεση για προσπάθεια. Τα κάνουμε να σκέφτονται «Αφού η ζωή είναι τόσο δύσκολη, γιατί να προσπαθώ»!

Διαλέξτε μια στιγμή ηρεμίας και διηγηθείτε τα δικά σας «κατορθώματα» όταν είσασταν μαθητές. Μιλήστε για τις αγωνίες που είχατε τότε. Δώστε στα παιδιά πληροφορίες για το πόσο σκληρές ήταν οι εξετάσεις εκείνο τον καιρό. Χωρίς όμως να προσπαθείτε να τους το παίξετε σπουδαίοι και χωρίς να συγκρίνετε τους εαυτούς σας μ’εκείνα. Απλά διηγηθείτε τους κάποια στιγμιότυπα της δικής σας μαθητικής ζωής. 

Δώστε στα παιδιά ένα μήνυμα αισιοδοξίας. Προτρέψτε τα να φορέσουν τα καλά τους και να πάνε στις εξετάσεις. Δώστε το μύνημα της γιορτής. Οι εξετάσεις δεν είναι ηλεκτρική καρέκλα! Στις εξετάσεις πηγαίνουμε με κέφι και αξιοπρέπεια γαιτί έτσι θα είμαστε πιο ήρεμοι και θ’αποδώσουμε καλύτερα. Υπάρχει ζωή και μετά τις εξετάσεις και μάλιστα έχει πολλές καλές στιγμές. 

Να θυμάστε πως η απόδοση του παιδιού σας στις εξετάσεις δεν κρίνει την ικανότητά σας σα γονιό. Τα παιδιά εξετάζονται για τις δικές τους ικανότητες. Επιτρέψτε τα να πετύχουν ή να αποτύχουν. Δώστε τους το δικαίωμα να επιλέξουν εκείνα. Επομένως, μη τα φορτώνετε με εκφράσεις «Αν δεν περάσεις, θα με κάνεις ρεζίλι». Καλύτερα πείτε «Αποφάσισε παιδί μου πώς θέλεις να προχωρήσεις στη ζωή. Έχεις το δικαίωμα να πετύχεις». 

Φροντίστε να τελειώνετε το λόγο σας με μια θετική κουβέντα που να ενθαρρύνει το παιδί. Παραδείγματα:

• Έχεις το δικαίωμα να πετύχεις.
• Μπορείς να πας στις εξετάσεις με καλή διάθεση.
• Η ζωή έχει πολλές δυσκολίες και αυτή η δυσκολία είναι στα μέτρα σου.
• Αξίζεις ούτως ή άλλως! Οι καλοί βαθμοί απλά θα σου δώσουν περισσότερες ευκαιρίες.  

Πρώτες βοήθειες για τα παιδιά

Είναι άδικο να έχει έξω λιακάδα και τα λουλούδια ν’ανθίζουν ενώ εσείς θα πρέπει να είσαστε σκημένοι πάνω σ’ένα βιβλίο. Είναι σπάσιμο! Όμως, θα περάσει. Σε λίγες μόνο μέρες θα τελειώσει και τότε το πεδίο θα είναι ελεύθερο για κείνους που κατάφεραν να συγκεντρωθούν και ν’αποδώσουν. 

Ένας ορειβάτης κουράζεται πολύ για να φτάσει στη κορυφή. Ιδρώνει, ξεφυσάει, λαχανιάζει, κουράζεται, αλλά δεν το βάζει κάτω. Υπάρχει μια ξεχωριστή αίσθηση που αποζημιώνει όλους εκείνους που δεν το βάζουν κάτω και φτάνουν στη κορυφή. 

Το να τα ‘χεις καταφέρει εσύ ο ίδιος, είναι από τις μεγαλύτερες συγκινήσεις που μπορεί να έχεις στη ζωή σου. Δε χρειάζεται μόνο υπομονή, συγκέντρωση και πίστη στο στόχο. Χρειάζεται και καλή διάθεση για να χαίρεσαι το κάθε σου βήμα. Χωρίς απόλαυση κανείς μας δεν θα μπορούσε να καταφέρει μεγάλα και σπουδαία πράγματα. 

Μικρά μυστικά

Τώρα που είναι καιρός εξετάσεων, υπάρχουν μερικά μικρά μυστικά που μπορούν να σε βοηθήσουν να τα καταφέρεις πιο εύκολα.  Είναι μερικές δοκιμασμένες συνταγές από ανθρώπους που βρέθηκαν στη θέση σου, από ειδικούς επιστήμονες που μελέτησαν τις επιπτώσεις του άγχους και τους τρόπους που μπορούμε εμείς οι άνθρωποι να το ξεπεράσουμε. 

• Πρώτ’απ’όλα σκέψου πως δεν είσαι μόνος σου ή μόνη σου. Γύρω σου, χιλιάδες άλλα παιδιά σε πολλά μέρη του κόσμου, βρίσκονται αυτό τον καιρό αντιμέτωπα με εξετάσεις. Αλλά δεν είσαι μόνος σου και για ένα άλλο λόγο. Έχεις μια οικογένεια που νοιάζεται για σένα και έχεις και τους φίλους σου. Όλοι αυτοί σ’αγαπούν και σου εύχονται καλή επιτυχία. Ακόμα κι αν με τους γονείς σου είσαι σε κόντρα, κάτω από την ένταση θα βρεις την αγάπη. 
• Πάρε μπροστά σου ένα λευκό χαρτί και γίνε στρατηγός της δικής σου εκστρατείας για την επιτυχία! 
• Γράψε πρώτα πρώτα ποιοι είναι οι σύμμμαχοί σου. Δηλαδή, οι άνθρωποι εκείνοι που σε αγαπούν, σε εκτιμούν και είναι έτοιμοι να σου συμπαρασταθούν μ’ένα καλό λόγο. Γράψε τα ονόματά τους. Αυτοί είναι οι σύμμαχοί σου. 
• Μετά, κάνε μια λίστα από τις δυνάμεις του εχθρού! Δηλαδή, τα σημεία με τα οποία δυσκολεύεσαι. Μπορεί να είναι σημεία του χαρακτήρα σου, ή κάποιο μάθημα που σε ταλαιπωρεί, ή κάποιο πρόσωπο με το οποίο έχεις κόντρες αυτό τον καιρό και σε ζορίζει. 
• Κατόπιν, κάνε μια λίστα με τις δυνάμεις σου. Δηλαδή, κάνε μια καταγραφή του μάχημου υλικού σου. Γράψε τα πράγματα στα οποία θα βασιστείς. Δηλαδή, κάνε μια καταμέτρηση των δυνατών σου σημείων. 

Παράδειγμα:

Οι σύμμαχοί μου: Γιώργος(κολλητός), μαμά, θείος Σπύρος, κος Πέτρου (μαθηματικός)

Οι δυνάμεις του εχθρού: η ανυπομονησία μου, οι φωνές του μπαμπά, οι λιακάδες, η παραλία, οι πολλοί καφέδες

Οι δυνάμεις μου: το χιούμορ μου, η αισιοδοξία μου, το διάβασμα που έχω ρίξει, η αποφασιστικότητά μου, η εμπιστοσύνη στον εαυτό μου

ΠΡΟΣΟΧΗ!

Μη ξεχνάς να γράψεις το όνειρό σου με μεγάλα γράμματα και να το κολλήσεις πάνω από το γραφείο σου. Πρέπει να βλέπεις κάθε μέρα το στόχο σου. Έτσι, θα θυμάσαι γιατί κουράζεσαι και γιατί προσπαθείς. 

Να θυμίζεις στον εαυτό σου τακτικά πως δικαιούται την καλύτερη τύχη. Δικαιούσαι να είσαι χαρούμενος και γι’αυτό προσπαθείς.

Μπροστά στα θέματα:

Προς  Θεού, μην αφήνεις τον  εαυτό σου να μιζεριάζει! Μόλις πάρεις τα θέματα πάρε μια βαθειά ανάσα και βγάλε όλο τον αέρα από μέσα σου. Χαλάρωσε. Κάθησε αναπαυτικά στην καρέκλα και στήριξε τα πόδια σου καλά στο πάτωμα. Γειώσου. Πατάς στη γη. Μη φοβάσαι τίποτα. Όλα όσα γίνονται είναι στα μέτρα σου. Φαντάσου πως ο καλύτερός σου σύμμαχος βρίσκεται τώρα δίπλα σου σε αόρατη μορφή και σε υποστηρίζει. Δεν είσαι μόνος. Συγκεντρώσου ήρεμα και χαλαρά. Καλή επιτυχία!

Απ’ όλους όσους προσπαθούν, είναι μερικοί που δεν πετυχαίνουν. Απ’ αυτούς που δεν προσπαθούν, κανείς δεν πετυχαίνει ! Όταν προσπαθείς, να σκέφτεσαι το μέλλον που σου αξίζει. Τίποτε λιγότερο απ’ αυτό που σου αξίζει !