Το είχαν να το λένε οι παλιοί σαν ξημέρωνε στις 30 του Νοεμβρίου η γιορτή του Αγίου Ανδρέα: «Τ’ Αϊ-Ανδριός, γυρνάει ο καιρός αλλιώς…» έλεγαν και με τις λίγες αυτές λέξεις συμπύκνωναν την εμπειρία αμέτρητων γενιών που η ζωή τους ήταν δεμένη με την ύπαιθρο και οι ασχολίες τους ακολουθούσαν ακριβώς τον κύκλο του καιρού μέσα στον χρόνο.
Τ’ Αϊ-Ανδριός λοιπόν τέλειωναν τα ψέματα με κάτι ισχνές καλοκαιρινές ημέρες και κάτι ζεστούλες που έκανε ο Νοέμβριος και άρχιζαν πια τα δύσκολα του χειμώνα. Ο Δεκέμβριος δεν ήταν παίξε – γέλασε και το ποδαρικό του συνοδεύονταν πάντα από πολλά χιόνια που σήμαιναν αφενός την διακοπή κάθε εργασίας στο ύπαιθρο και πολλές φορές την απομόνωση του χωριού αλλά κυρίως το μάζεμα όλης της οικογένειας μέσα στο σπίτι και η ανάπτυξη άλλων δραστηριοτήτων, από τις γυναίκες κυρίως που αφορούσαν δουλειές και υποχρεώσεις που δεν μπορούσαν να κάνουν άλλη εποχή του χρόνου. Έτσι μόλις επέστρεφαν από την εκκλησία, γιατί την τιμούσαν με ευλάβεια αυτή την ημέρα, έβαζαν πρόγραμμα ενόψει βέβαια των Χριστουγέννων αλλά και όλου του χειμώνα ως τον Μάρτιο.
Λειτουργούσε αλλιώς ο κόσμος και το έδειχνε χωρίς να σκιάζεται και να βαρυγκωμεί. Συμφιλιωμένος με τον καιρό, χειμώνα – καλοκαίρι, πορεύονταν ανάλογα, χωρίς υπερβάσεις και σπάνια έβγαινε χαμένος. Μπορεί ο καλός νοικοκύρης να φρόντιζε για τις προμήθειες του σπιτιού να περάσει ο χειμώνας αλλά την διαχείριση την είχαν οι γυναίκες που αυτές ζύγιζαν με το μάτι τα εφόδια που έμπαιναν στο σπίτι και θα έπρεπε να λογαριάσουν και τις έκτακτες περιστάσεις που δεν ήταν και λίγες. Έτσι ο αφέντης του σπιτιού μπορεί νε κουβαλούσε το αλεύρι, το λάδι, το κρασί και τα ξύλα αλλά από εκεί και πέρα αναλάμβανε η νοικοκυρά να διαχειριστεί όλα τα αγαθά για να φτάσουν μέχρι που να ανοίξει ο καιρός.
Οι γυναίκες ήταν οι αρχόντισσες του χειμώνα καθώς τους είχαν μαζεμένη όλη την οικογένεια στο σπίτι και μοίραζαν ρόλους διδάσκοντες κόρες και γιούς. Οι άντρες, αφού τακτοποιούσαν τις υποχρεώσεις που είχε το κοπάδι κλεισμένο στην καλύβα, μπορούσαν να κάτσουν όση ώρα ήθελαν (αν έβλεπε να τον συμφέρει και ο μαγαζάτορας) στο μαγαζί να κουβεντιάσουν, να πιουν κανένα τσίπουρο, να παίξουν τάβλι και κολτσίνα. Ήταν συνηθισμένο φαινόμενο η χαρτοπαιξία σε όλα τα χωριά και σε κάθε ένα έχουν να αφηγηθούν απίστευτα συμβάντα που έγιναν για πενταροδεκάρες. Ήταν όμως μια συνήθεια των αντρών που δεν κόβονταν και οι γυναίκες διπλωματικά τους την συγχωρούσαν.
Έτσι είχαν το ελεύθερο να διευθύνουν το σπίτι χωρίς να μπλέκονται στα πόδια τους. Τι σπίτι; Λίγα τετραγωνικά ήταν όλο κι όλο, με δυο δωμάτια συνήθως. Ένα που έπαιζε και το ρόλο της κουζίνας όπου εκεί γίνονταν όλες οι δουλειές και στις άκρες είχε κασέλες με τα αγαθά και τα ρούχα του σπιτιού οι οποίες λειτουργούσαν και ως κρεβάτια όπου ξάπλωναν ο ένας δίπλα στον άλλο να ζεσταθούν και κάτω από τα ίδια σκεπάσματα. Στο δωμάτιο αυτό λειτουργούσε και το τζάκι το οποίο έκαιγε διαρκώς και σ’ αυτό μαγείρευαν και ζέσταιναν νερό για όλες τις χρήσεις καθώς και το μπάνιο του Σαββάτου εκεί μέσα γίνονταν. Για να φάνε, πάλι εκεί έστρωναν τραπέζι πάνω σε ένα χαμηλό σοφρά και κάθονταν όλοι γύρω – γύρω σε σκαμνάκια και μαξιλάρια. Για το πλύσιμο δε των πιάτων, αρκούσε ένας υποτυπώδης νεροχύτης σε ένα παράθυρο που έβλεπε στο πίσω μέρος του σπιτιού. Το άλλο δωμάτιο, το «καλό» δεν το επισκέπτονταν κανένας γιατί ήταν πάντα παγωμένο, το άνοιγαν και το ζέσταιναν μόνο όταν γιόρταζε κάποιος στο σπίτι ή σπανίως δέχονταν επισκέπτες.
Σε μια κουζίνα σαν αυτές, μεγάλωσαν μέχρι πριν από 50 χρόνια οι περισσότεροι Έλληνες και δίπλα από τα τζάκια τους άκουσαν ατέλειωτες ιστορίες και παραμύθια από τους μεγαλύτερους, διάβασαν με το φως της λάμπας πετρελαίου και πρόκοψαν τα μαθητούδια, έμαθαν πλέξιμο και κέντημα όλα τα κορίτσια από τις γιαγιάδες και από τον αργαλειό που ήταν στη γωνία, έμαθαν και να υφαίνουν τα απαραίτητα ρούχα του νοικοκυριού. Και βέβαια, σε αυτά τα τζάκια ψήνονταν οι πίτες, οι κουλούρες και το ψωμί που στέριωνε τη δύναμη της οικογένειας που είχε να παλέψει με τον καιρό και τις αναποδιές του και να τα φέρει βόλτα σε έναν κόσμο με πολλές απαιτήσεις αλλά και περισσότερες ελπίδες.
Αυτά τα τζάκια έσβησαν όπως και οι κουζίνες και τα σπίτια καθώς στην πορεία της ανάπτυξης κρίθηκαν ότι δεν κάλυπταν τις ανάγκες της νέας εποχής. Σιγά – σιγά έφυγαν και οι άνθρωποι που τα συντηρούσαν και τα κρατούσαν πάντα ζεστά ενώ στα καινούργια σπίτια, ως διακοσμητικά τοποθετήθηκαν στα πιο άβολα σημεία και ενώ ανάβουν, κανέναν εντούτοις δεν ζεσταίνουν όπως εκείνα των προγόνων και λειτουργούσαν παράλληλα ως η εστία που γύρω της απαλύνονταν οι πόνοι και οι καημοί και πλέκονταν όνειρα…
Στη φωτογραφία η μάνα μου, Κούλα (Αγγελική) Προβοπούλου με την γειτόνισσα Μαρία Δημητροπούλου, απλώνουν και μαζεύουν κάθε μέρα και δεν τελειώνουν μπροστά στο τζάκι, ιστορίες και αναμνήσεις ενός αιώνα σχεδόν που έζησαν και αγωνίστηκαν μαζί στο χωριό. Απ’ αυτές ακούω πως αυτός ο μήνας, είναι ο δυσκολότερος που έχουν περάσει στη ζωή τους και σίγουρα, κάτι καταλαβαίνουν περισσότερο από εμάς τους νεώτερους...
Ο Ηλίας Γ. Προβόπουλος γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Μεγάλη Κάψη της Δυτικής Φθιώτιδας. Έγινε δημοσιογράφος και εργάστηκε επί πολλά χρόνια και αποκλειστικά στις εφημερίδες, κυρίως στην «Ελευθεροτυπία» από τις στήλες της οποίας οργάνωσε και προέβαλλε μια ειδική αρθρογραφία με τον τίτλο «Μικρές Πατρίδες» για την ελληνική περιφέρεια και τους ανθρώπους της καθώς και για την Αθήνα, τα τελευταία χρόνια. Συνεχίζει να γράφει και να δημοσιεύει φωτογραφίες με την ίδια θεματογραφία στο actimon.blogspot.com ενώ εκδίδει και βιβλία που έχουν σχέση με την τοπική ιστορία.
