Όπως και να’ χει το πράγμα, ο χειμώνας είναι κάπως άγριο πράγμα και όσα χαριτωμένα δίνουν εσχάτως ονόματα στα φαινόμενά του, ο άνθρωπος παρά τις εγγυήσεις που του παρέχει υποτίθεται η τεχνολογία, ποτέ δεν θα πάψει να νιώθει αδύναμος απέναντί του και να προσπαθεί διαρκώς να μετριάσει τις περιπτώσεις που μπορεί να είναι θύμα του.
Ο τρόπος ζωής των σημερινών κοινωνιών ασφαλώς και έχει εξασφαλίσει σε αρκετά ικανοποιητικό βαθμό την κάλυψη των βασικών αναγκών του ανθρώπου σε στέγαση, θέρμανση, επικοινωνία αλλά οποιαδήποτε έξαρση των καιρικών φαινομένων τον αποσυντονίζει. Η αποτίμηση δε των συνεπειών αυτών των ακραίων φαινομένων πολλές φορές είναι οδυνηρή, τόσο σε ζωές, όσο και σε έργα και εγκαταστάσεις. Ένα κύμα πολικού ψύχους για παράδειγμα, όπως αυτό που θα πλήξει τη χώρα αυτές τις ημέρες φέρνει στην επιφάνεια πλείστα όσα προβλήματα γνωρίζουν οι άνθρωποι και το κράτος, τα βιώνουν όλοι αλλά αποτιμώνται με ένα τρόπο που απέχει πολύ της εμπειρίας που θα μπορούσε, συσσωρευόμενη και από πολλές πηγές να συνθέσει ένα σχέδιο πρόληψης και προστασίας.
Το φαινόμενο δεν είναι καινούργιο, σε όλες τις εποχές όλο και κάποιο ακραίο καιρικό φαινόμενο συνέβαινε και αναστάτωνε τη ζωή και την πορεία πολλών κοινωνιών. Έτσι εκτός από τους πολέμους που έχουν όλοι μια αιτία, ακούμε για μεγάλες παγετώδεις περιόδους, εποχές ξηρασίας, τρομακτικές πλημμύρες, σαρωτικές πυρκαγιές, καταστροφικοί σεισμοί, εκρήξεις ηφαιστείων, πράγματα που δημιουργεί η φύση και ποτέ δεν θα πάψουν να απασχολούν τον άνθρωπο, να τα εξετάζει και να προσπαθεί να τα ερμηνεύσει.
Όποιο όμως δρόμο μελέτης και έρευνας ακολουθήσει, στο συμπέρασμα που θα καταλήξει είναι ότι αυτά τα δημιουργεί η φύση, είτε ως εξέλιξη είτε και ως αντίδραση λένε τα τελευταία χρόνια και μάλιστα έχουν βρει και τον όρο «κλιματική κρίση», αναθεματίζουν τον άνθρακα και έχουν στήσει μια σειρά επιχειρήσεων που θησαυρίζουν προτείνοντας και εφαρμόζοντας αμφίβολες πρακτικές που υποτίθεται θα εμποδίσουν την περαιτέρω εξέλιξή τους. Δεν επεκτείνομαι στο θέμα, αναφέρω ως παράδειγμα της παραγωγή ενέργειας που προωθείται με εναλλακτικούς τρόπους (αιολική, φωτοβολταϊκά) οι οποίοι όμως καταστρέφουν ολόκληρα ορεινά συγκροτήματα, νησιά και τσιμεντώνουν τους κάμπους.
Το ζητούμενο είναι η παραγωγή ενέργειας που δεν λένε θα είναι φτηνή και θα διανέμεται σε όλο τον κόσμο, αλλά επειδή θα σώσει τον πλανήτη θα είναι ακριβή και τα αγαθά της θα απολαμβάνει όποιος μπορεί να την πληρώσει. Η άνοδος των τιμών ηλεκτρικού και καυσίμων τον τελευταίο καιρό που είχαν συνέπεια την αύξηση σε όλα τα αγαθά, κάτι τέτοιο δείχνει και φοβάμαι πως ακόμη δεν έχουμε δει τίποτα σε αυτό το θέμα μέχρι να καταλάβει ο άνθρωπος ότι το ζητούμενο δεν είναι η άφθονη ενέργεια αλλά η διαχείρισή της και το παράδειγμα μπορούν να το αναζητήσουν στον τρόπο ζωής πριν από λίγες δεκαετίες.
Εκείνος ο κόσμος, για να έρθουμε και στον τρόμο που προκαλεί η ελαύνουσα πολική «Ελπίδα», φυσικά και δεν διέθετε τα σημερινά μέσα που παρέχει η τεχνολογία, ζούσε και πορεύονταν με έναν πιο απλό τρόπο και κατά συνέπεια είχε και διαφορετικούς τρόπους να τα αντιμετωπίζει, στα υποτυπώδη γιατί τέτοια ήταν πάντα τα περισσότερα σπίτια του.
Κατ’ αρχάς και ανεξάρτητα αν ήταν φτωχός ή πλούσιος, δεν εκτίθονταν στους κινδύνους ενός τέτοιου παγετού εκτός και αν υπήρχε μεγάλη ανάγκη κι αυτό με χίλιες προφυλάξεις. Έφτανε στο σημείο, κάτι που δεν ήταν μόνο ζήτημα του χειμώνα αλλά ασφάλειας γι’ αυτό να διατηρεί κάποια ζωντανά στο διπλανό δωμάτιο με το τζάκι από εκείνο που έμεινε η οικογένεια αν ήταν ισόγειο το σπίτι ή σ’ αυτό αν επρόκειτο για δίπατο. Έτσι, αφενός τα προφύλασσε από το κρύο και αφετέρου, αυτά με την παρουσία τους και την κοπριά ζέσταιναν το χώρο. Με αυτό τον τρόπο περιόριζε τις μετακινήσεις στις λιγότερες, κυρίως για νερό γιατί τότε ήταν άγνωστα τα δίκτυα που το έφερναν στο σπίτι. Ακόμη, επειδή αυτόν τον καιρό γεννούσαν τα πρόβατα, τα νεογέννητα, για να μην παγώσουν πρώτα γνώριζαν την θαλπωρή του τζακιού και μετά παραδίδονταν στις μανάδες τους. Αυτά ήταν κυριολεκτικά τα κατοικίδια ζώα στα οποία κάθε νοικοκυριό στήριζε την επιβίωσή του.
Οι περισσότεροι σήμερα, αν και τα έχουν ακούσει από γιαγιάδες και παππούδες τους, αγνοούν παντελώς τις συνθήκες και τους τρόπους που αντιμετώπιζαν το κρύο οι παλιότερες γενιές και τρομάζουν με την ιδέα της συγκατοίκησης στον διπλανό χώρο με μια αγελάδα ή ένα κοπαδάκι από πρόβατα. Θεωρούν αυτονόητο το καλοριφέρ, εσχάτως το κλιματιστικό, τρομάζουν με τους λογαριασμούς που θα πληρώσουν μετά αλλά δεν μπορούν να καταλάβουν γιατί μαζεύονταν όλη η οικογένεια σε ένα δωμάτιο που έκαιγε το τζάκι να περάσουν την ημέρα τους, να φάνε και να κοιμηθούν. Όπως παράξενο τους φαίνεται, αν το παρατηρούν ότι όλα τα σπίτια στα χωριά της ορεινής Ελλάδας η πρόσοψη και τα ανοίγματα ήταν προς την ανατολή ή το νότο και ότι στο βορινό τμήμα δεν είχαν κανένα παράθυρο!
Στέκομαι στο τελευταίο για να σημειώσω ότι η πείρα είχε δείξει στον άνθρωπο, όταν αυτός βγήκε από τα σπήλαια όπου οι επιλογές του ήταν περιορισμένες, ότι το πολύ κρύο έρχονταν από τον βοριά κι στο σπίτι που έχτισε, δεν του άφησε κανένα πέρασμα να μπει να τον παγώσει. Την πόρτα του ή το μπαλκόνι τα έβαλε προς την ανατολή, να βλέπει τον ήλιο και να ζεσταίνεται ακόμη και τις πιο κρύους χειμώνες. Κι ακόμη, ότι αυτές τις ανάγκες της θαλπωρής, μπορεί να μην τις μοιράζονταν με τους γείτονες, αλλά με τα ζωντανά του τις έβαζε σ την ίδια μοίρα που είχαν στον κόσμο που ζούσαν. Έτσι με την απλή ελπίδα για το ξημέρωμα της επομένης ημέρα πορεύτηκαν στους αιώνες που προηγήθηκαν αλλά κανένας δεν σκέφτηκε ότι το λιθαράκι της πείρας που έβαζαν θα γίνονταν βουνό που οι απόγονοί τους δεν θα μπορούσαν πια να σηκώσουν και το κυριότερο, να αδυνατούν να πληρώσουν.
Στη φωτογραφία, ένα παλιό δίπατο σπίτι στο χωριό στο οποίο το ισόγειο προορίζονταν για τα ζώα και ο πάνω όροφος για κατοικία. Με τον ίδιο τρόπο ήταν χτισμένα και τα περισσότερα στο χωριό τόσο πριν από το κάψιμό του τον Αύγουστο του 1944 από τους Γερμανούς όσο και σε αυτά που χτίστηκαν μεταπολεμικά.
