Τραγουδήθηκε από τους περισσότερους κάποιας ηλικίας συμπατριώτες μας στη διάρκεια των φοιτητικών τους χρόνων το τραγούδι «Τι τα θέλουμε τα όπλα / τα κανόνια, τα σπαθιά / να τα κάνουμε εργαλεία να δουλεύει η εργατιά...». Έτσι έκανε ένα καινούργιο, μετά την Αντίσταση* κύκλο στην κοινωνία και μετά ξεχάστηκε ώσπου τα πράγματα εσχάτως στην Ουρανία το έφεραν κάπως στην επικαιρότητα που η ειρήνη στον κόσμο δοκιμάζεται...
Το πρωτότυπο πάντως τραγούδι είναι ρώσικο δημοτικό και αναφέρεται στον Στένκα Ράζιν, τη μυθική μορφή των κοζάκων που επαναστάτησε κατά του τσάρου και των βογιάρων στα μέσα του 17ου αιώνα και όπως ντύθηκε με ελληνικούς στίχους τραγουδήθηκε πολύ και ενέπνευσε σε αγώνες πολλούς ανθρώπους σε διάφορες φάσεις της νεότερης ελληνικής ιστορίας, ιδιαίτερα στη διάρκεια της Εθνικής Αντίστασης. Το απαιτούσαν οι καιροί που ο πόλεμος είχε απλωθεί σε όλον τον κόσμο και ζέσταινε τις ελπίδες του κόσμου πως όταν θα τελειώσει θα ασχοληθούν με ειρηνικά έργα και κυρίως με τη γη που σε τέτοιες περιόδους ξεχνιέται. Αν και από τότε όμως μέχρι σήμερα τα εργαλεία που χαρακτηρίζουν την περίοδο της ειρήνης έχουν αλλάξει, οι στίχοι του τραγουδιού φέρνουν στην επικαιρότητα το διαρκές αίτημα των κοινωνιών για αλλαγή στον τρόπο σκέψης και αντί να ετοιμάζονται για πόλεμο, να καλλιεργούν διαρκώς την ιδέα συνεργασίας, της συμφιλίωσης, του κοινού καλού.
Πέρα απ’ αυτά όμως ο πόλεμος φέρνει σε πρώτο πλάνο και ζητήματα επάρκειας αγαθών, πράγμα που η «παγκοσμιοποίηση» που χαρακτηρίζει την εποχή μας είχε δώσει μια λύση χωρίς όμως να έχει προβλέψει ότι τα σύνορα μπορούν να επηρεάζουν ακόμη την οικονομία. Ή από την άλλη, κάτι που σίγουρα έχει προβλεφθεί αλλά παίζει κι αυτό ρόλο στην νέα εποχή που μπαίνει ο πλανήτης. Την περίπτωση δηλαδή που ένας τόπος δεν μπορεί να παράγει τίποτα λόγω των πολεμικών επιχειρήσεων κάποιος άλλος θα βρεθεί να καλύψει τις ανάγκες της αγοράς με τα προϊόντα του. Έτσι φαίνονταν ότι σκέφτονταν αυτοί που ρυθμίζουν τις τύχες της παγκόσμιας οικονομίας αλλά τα πράγματα δεν πάνε πάντα όπως τα υπολογίζουν. Δεν είναι μόνο το πετρέλαιο και το αέριο, ούτε το σιτάρι και το ηλιέλαιο που δεν μπορούν να διακινηθούν αλλά ένα πλήθος πραγμάτων που οδηγούν στο φαινόμενο «πείνα» που ακολουθεί συνήθως τους πολέμους.
Έτσι ερχόμαστε πάλι στην εποχή που διηγούνται οι μεγαλύτεροι στην πατρίδα, την Κατοχή που στην Ελλάδα πέθαναν αρκετές δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι από την πείνα, ειδικά στις πόλεις όπου φυσικά δεν μπορούσαν να καλλιεργήσουν τίποτα και είχε σταματήσει το εμπόριο καθώς και όποια άλλη οικονομική δραστηριότητα. Τότε ήταν που έφυγαν, όσοι μπορούσαν και όσοι φυσικά είχαν που να πάνε στην ύπαιθρο χώρα για να ζήσουν κάπως ελεύθερα και χορτάτοι, έστω και με λάχανα. Ήταν ένα μεγάλο κύμα επιστροφής στα χωριά όσων τα είχαν εγκαταλείψει αναζητώντας αλλού καλύτερες συνθήκες ζωής και δουλειά.
Ήταν δε ακόμη η εποχή που η ύπαιθρος χώρα διατηρούσε πολύ κόσμο που ασχολούνταν με τα εργαλεία και τα μέσα φυσικά που διέθεταν εκείνη την εποχή, με τον πρωτογενή τομέα και με επαγγέλματα σχετικά με αυτόν. Επί πλέον δεν είχε διαριχθεί σε μεγάλο βαθμό η δημιουργική συνέχεια των κοινωνιών όπως αυτές είχαν αρχίσει να εξελίσσονται από τον 19ο αιώνα. Έτσι όσοι γύρισαν στα χωριά τους για να μην πεινάσουν, βρήκαν ανοιχτά σπίτια, καθαρισμένα χωράφια, κάποια κοπάδια και άλλα οικόσιτα ζώα, εργαλεία, συνεργάτες. Ζωντανά δηλαδή κοινότητες που ακόμη δεν είχαν αρχίσει να εξαρτιούνται πολύ από τις από τις και τα αγαθά του εμπορίου αφού η αυτάρκεια ήταν το μέλημα κάθε νοικοκυριού. Έτσι δεν πείνασαν και κατάφεραν μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις να αυξήσουν τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις ξυλώνοντας δάση και λιβάδια. Επί πλέον, με την εξασφάλιση έστω και στοιχειωδώς ορισμένων αγαθών για την επιβίωση, μπόρεσαν να σκεφτούν και να αγωνιστούν για την ελευθερία.
Τώρα που εδώ και κι εκεί και υπό το βάρος των ειδήσεων για έλλειψη αγαθών ακούγεται η επιστροφή στην ύπαιθρο, τα πράγματα έχουν αλλάξει ριζικά και όσοι το τολμήσουν θα βρεθούν σε χειρότερο αδιέξοδο απ’ αυτό που θα επέλθει στις πόλεις. Κι αυτό γιατί τα χρόνια που πέρασαν από το τέλος του πολέμου, ένα στόχο υπηρέτησαν με συνέπεια όλες οι κυβερνήσεις μέχρι σήμερα. Το πως θα αδειάσει η ύπαιθρος και θα γεμίσουν οι πόλεις!
(*) Θεωρώ πως εσφαλμένα το τραγούδι αναφέρεται πως ακούστηκε για πρώτη φορά στα βουνά της Ελεύθερης Ελλάδας στην περίοδο της Αντίστασης, όπως αναφέρουν οι περισσότερες πηγές γιατί στους υπόλοιπους στίχους αναφέρονται δυο ιστορικά πλοία που έπαιξαν μεγάλο ρόλο στους βαλκανικούς πολέμους. Είναι πολύ προγενέστερο, αφορά την δεκαετία του 1910 - 1920. Τα πλοία που αναφέρονται αγοράστηκαν το «Αβέρωφ» το 1910-1911 και το «Κιλκίς» το 1903-1904. Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο το «Αβέρωφ» αν και αρκετά παλιό συμμετείχε στις ναυτικές επιχειρήσεις των συμμάχων, ενώ το «Κιλκίς» είχε παροπλιστεί από το 1931.
Στην φωτογραφία, ένα αλέτρι πουλιέται στο παζάρι στο Μοναστηράκι (2012). Ένα εργαλείο που σπάνια πια συναντάει κάποιος στην ύπαιθρο και το δει, θα είναι στο σαλόνι μαζί με άλλα «ενθύμια» ενός άλλου κόσμου, πιο απλού, πιο αθώου που χάθηκε για πάντα. Ένα εργαλείο που όσα κανόνια λιώσουν, όσα πλοία κι αν κάνουν σίδερα, δεν ξαναγίνεται...
