Χτισμένα πάνω από τα θαλασσινά σταυροδρόμια του κεντρικού Αιγαίου τα Πλατειά, δεν μπορούσαν παρά να προκληθούν από τα πανιά των καραβιών που έγραφαν ταξίδια στην αφρισμένη θάλασσα που στεφανώνει τις ακτές της Εξωμεριάς. Ακούγοντας σήμερα πως η διασπορά των Πλατειανών απαντάται σε όλο σχεδόν τον κόσμο, αυτή είναι η πρώτη σκέψη που κάνει αυτός που γνωρίζει μια φωλιά από λευκά σπίτια στο φρυγμένο από τον ήλιο τοπίο της βορινής Τήνου.

Για αιώνες οι Πλατειανοί ταξίδευαν σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Η Πόλη, η Σμύρνη και η Αλεξάνδρεια ήταν για αυτούς κοντινά λιμάνια· σιγά - σιγά έφθασαν ως τα πέρατα των ωκεανών, στις μητροπόλεις της Δύσης και της Ανατολής. Όπου όμως κι αν βρέθηκαν, ποτέ δεν λησμόνησαν το ανεμοδαρμένο χωριό τους και τίμησαν τη γενέτειρα, καθένας ανάλογα με την προκοπή του και όλοι μαζί για την καταγωγή τους.

Γι’ αυτό ελάχιστα απέχει από την πραγματικότητα ο νοσταλγικός χαρακτηρισμός των Πλατειών, ως «Παρισάκι της Τήνου» καθώς μετά την Παλλιγεννεσία, οι απόδημοι Πλατειανοί φρόντισαν ιδιαίτερα τη μικρή τους πατρίδα χτίζοντας όμορφα σπίτια, φέρνοντας έπιπλα, μόδες και συνήθειες που ήταν πρωτόγνωρες στο νησί. Μετέφεραν όμως και ιδέες, ιδέες που κατά τα φαινόμενα λειτούργησαν γόνιμα για όλους τους Πλατειανούς και μια από τις συνέπειες αυτών ήταν η μαζική διασπορά τους σε ολόκληρο τον κόσμο.

Το σημείο που είναι χτισμένα τα Πλατειά, είναι ένα φύσει οχυρό με εξαιρετική θεά στο κεντρικό Αιγαίο. Στο μάτι του χωριού είναι ο όρμος της Ρώχαρης και το νησί Πλανήτης με τον ερειπωμένο φάρο. Δεξιά του, όπως βλέπουμε στη θάλασσα είναι η λαγκάδα που προστατεύει τον οικισμό. Αριστερά πάλι όπως και στην πίσω πλευρά του χωριού, το φυσικό ανάγλυφο προσφέρει ιδιαίτερη ασφάλεια. Η φυσική οχύρωση σε συνδυασμό με την ύπαρξη μιας δυνατής φλέβας νερού στη λαγκάδα ήταν οι κύριοι παράγοντες που λειτούργησαν για την ίδρυση των Πλατειών σε αυτό το σημείο.

Ο πυρήνας του σημερινού χωριού, βεβαίως και συγκροτείται από ένα πυκνό σύμπλεγμα σπιτιών τα οποία τους περισσότερους μήνες του χρόνου ζουν στη σιωπή και γεμίζουν φωνές μόνο το καλοκαίρι. Γύρω όμως από το σημερινό κατάλευκο σύνολο, πυκνά είναι τα λείψανα των παλιών εγκατοικήσεων. Η Αχλάδα, ο αντικρινός οικισμός βουλιάζει στη σιωπή της εξοχής. Καμιά φωνή δεν φθάνει από την Αχλάδα στα Πλατειά, μόνο ό ήχος από την καμπάνα της κατάλευκης εκκλησίας του Αγίου Παντελεήμονα καλεί τους Πλατειανούς στο μικρό πανηγυράκι κάθε Ιούλιο.

Τον προσκυνητή και τον περιπατητή οδηγεί στην Αχλάδα ένα όμορφο, συντηρημένο μονοπάτι που ξεκινάει από το σιωπηλό κατάλευκο Πλυσταριό και περνώντας από το πανάρχαιο γεφυράκι Βόρδ’ καταλήγει στην υγρή λαγκάδα με τις πικροδάφνες και τις μυρτιές πριν φθάσει στον ασβεστωμένο αυλόγυρο της εκκλησίας. Εκεί τον περιμένει το τραπεζάκι με τη μεγάλη πέτρινη πλάκα κάτω από τον γλυκό ίσκιο μιας ακακίας με ανάλαφρη σκιά.

Θέλεις ο αγιασμένος χώρος, θέλεις η ευλογία του τόπου, σε κάνουν να νιώθεις υπέροχα μέσα στη μοναξιά που απλώνεται γύρω από την εκκλησία. Ένα πυκνό σύμπλεγμα από ξερολιθιές, τοίχους κατοικιών, ορθάνοιχτες πόρτες και άδεια παράθυρα, δεξαμενές νερού, ποτίστρες, πατητήρια και αλωνάκια δημιουργεί μια εντύπωση απορίας για την χαμένη δύναμη του οικισμού.

Δεν θα ήταν υπερβολή να λέγαμε ότι η Αχλάδα είναι ένας ακέραιος παραδοσιακός οικισμός και με λίγη φροντίδα, θα μπορούσε αν όχι να αναστηλωθεί, τουλάχιστον να διατηρηθεί και να θυμίζει την ιστορία των Πλατειών. Σε συνδυασμό με την ύπαρξη των τριών γεφυριών στη λαγκάδα, κάλλιστα μπορεί να εξελιχθεί σε ένα σημείο αναφοράς και μελέτης του αγροτικού πολιτισμού της Έξω Μεριάς και ολόκληρης της Τήνου. Ως πρώτο βήμα που πρέπει να γίνει, είναι η απαγόρευση της βοσκής των κατσικιών, αυτών των ολετήρων της νησιώτικης γης και χλωρίδας και των ισοπεδωτών των ξερολιθιών και των αναβαθμών.

Ο αγροτικός οικισμός της Καραμπούσας βρίσκεται στην κορυφή του λόφου που εξουσιάζει τους όρμους της Ρώχαρης και του Βαθέως. Οι κατοικιές και τα σπίτια βρίσκονται διασκορπισμένα γύρω από την υγρή λαγκάδα της Χαλούς και κοντά στην Αγία Παρασκευή. Η λαγκάδα της Χαλούς μαζί με τη λαγκάδα της Ζωδεμένης ήταν οι πιο πολύτιμοι τόποι της Καραμπούσας γιατί είχαν τρεχούμενο νερό και εξαιτίας τους μάλλον συγκεντρώθηκαν οι άνθρωποι γύρω τους και οργάνωσαν τη ζωή τους. Το νερό μάλιστα από τη Ζωδεμένη ήταν τόσο που κάποτε στάθηκε η αφορμή να εγκατασταθεί κοντά στον όρμο του Βαθέως η Φάμπρικα των μαρμάρων της οποίας λείψανα από τις εγκαταστάσεις, τα αυλάκια και τις δεξαμενές σώζονται ακόμα. 

Στη λαγκάδα της Χαλούς, εκεί που το νερό ανάβλυζε μέσα από το σχιστόλιθο, οι άνθρωποι που κατοικούσαν δίπλα είχαν κατασκευάσει γούρνες για το πλύσιμο των ρούχων και στέρνα που συγκέντρωνε το νερό για να οδηγηθεί κατόπιν στους κήπους με τα λαχανικά και τα καρποφόρα δέντρα. Δίπλα σε αυτή τη λαγκάδα που σήμερα είναι γεμάτη από καλαμιές και μυρτιές, υπάρχουν ακόμα κάποιες λεμονιές και κορομηλιές, μια κυδωνιά και βεβαίως πολλές συκιές και μουριές.

Οι συκιές και τα αμπέλια ήταν το ίδιο πολύτιμα για τους κατοίκους όλων των νησιών. Με τα αμπέλια έφτιαχναν εξαιρετικό κρασί -κάθε κατοικιά είχε και το πατητήρι της- και βεβαίως πολύ καλό τσίπουρο. Πολλά σπίτια είχαν το δικό τους ρακιντζιό, εγκατάσταση η οποία απαιτούσε αρκετό νερό και γι' αυτό ήταν συγκεντρωμένα δίπλα στις λαγκάδες και ο μήνας που ξεκινούσαν την απόσταξη ήταν βεβαίως ο βροχερός Νοέμβριος. Από εκείνα τα υπέροχα αμπέλια της Καραμπούσας σήμερα δεν έχουν μείνει χλωρά παρά λίγα κλήματα. Τα κορμιά τους απλώνονται ξερά, σταχτιά λυπημένα μέσα στα αμπέλια.

Ένα άλλο πολύτιμο δέντρο για την Καραμπούσα ήταν οι μουριές, πολλές από τις οποίες πρασινίζουν ακόμα μέσα στο τεφρό τοπίο. Ο ευαίσθητος καρπός τους, έδινε περίφημο τσίπουρο ενώ τα φύλλα τους ήταν τροφή για τους μεταξοσκώληκες. Οι Πλατειανοί φημίζονταν για την τέχνη του μεταξιού, γεγονός που υποδηλώνει την ακμή του χωριού και επειδή δεν μπορούσαν να παράγουν μετάξι για αυτοκατανάλωση, οι Πλατειανοί είχαν αναπτύξει και ένα δίκτυο εμπορίου σίγουρα με την βυζαντινή και την οθωμανική Κωνσταντινούπολη και τις άλλες μεγάλες πόλεις της Ανατολής αλλά και με τη Δύση. Το μετάξι πιθανόν ήταν το στοιχείο που έβγαλε την απομόνωση ενός σκληρού νησιού τους Πλατειανούς και αποτέλεσε την αιτία για την ευμάρεια της κοινότητας. Το μετάξι σε συνδυασμό βεβαίως με τη ναυτιλία.

Ο ναός της Αγίας Παρασκευής είναι χτισμένος στο ξάγναντο, έχει το νησιώτικο παραλληλόγραμμο σχήμα με το καμπαναριό πάνω  από την πόρτα. Στο εσωτερικό οι πλάγιοι τοίχοι τείνουν να ενωθούν προς την οροφή (κρέμασα) η οποία είναι κατασκευασμένη από μεγάλες και χοντρές πλάκες (στεγάδια) από τα νταμάρια του Βαθέως. Ανάμεσα στις άλλες εικόνες της εκκλησίας η θαυματουργός εικόνα της Αγίας Παρασκευής που φανερώθηκε στο Δρακόλακα βρίσκεται στο προσκυνητάρι μέσα σε κορνίζα.

Η εικόνα είναι άγνωστης χρονολογίας. Μετά από την ανακαίνιση που της έκανε ο καλλιτέχνης Κων/νος Περάκης φάνηκε καθαρά η μορφή της αγίας. Από την αριστερή πλευρά της η εικόνα είναι κομμένη, άγνωστο γιατί και πότε. Δεν έχει ιδιαίτερη αγιογραφική τέχνη και κατά τις γνώμες των ειδικών ανήκει στη μεταβυζαντινή περίοδο. Λέγεται ότι ήρθε από την Κωνσταντινούπολη την εποχή της αλώσεως.

Τη μνήμη της Αγίας Παρασκευής οι Πλατειανοί την εόρταζαν με μεγαλοπρέπεια. Το πανηγύρι ξεκινούσε από το απόγευμα της παραμονής και κρατούσε όλη τη νύχτα. Δυο ζυγιές χορούς, στο πάνω και το κάτω αλώνι θυμούνται οι παλιότεροι. Το πρωί μετά τη λειτουργία οι προσκυνητές σε πομπή με την εικόνα μπροστά πήγαιναν στο Δρακόλακκα όπου ο ιερέας τελούσε αγιασμό. Στην επιστροφή περνούσε απ' όλα τα σπίτια και ευχόταν χρόνια πολλά. Το απόγευμα όλοι οι προσκυνητές έπαιρναν το δρόμο προς τα Πλατεία και περνώντας από την Αχλάδα, σταματούσαν να τελέσουν τον εσπερινό της άλλης ημέρας στην εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα.

Ο ναός αυτός ήταν παλιότερα (1828) αφιερωμένος κι αυτός στην Αγία Παρασκευή. Αργότερα μετονομάστηκε σε εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα για να μην υπάρχουν δυο με το ίδιο όνομα και εορτάζει την άλλη μέρα της εορτής της Αγίας Παρασκευής. Πότε κτίστηκε κανένας δεν γνωρίζει, σίγουρο είναι ότι είναι αρχαιότατη, όσο και ο οικισμός της Αχλάδας. Η σημερινή εκκλησία, είναι προϊόν επέκτασης του παλιού ναϊδρίου. Από εκείνο το κτίσμα, το Ιερό βήμα και η Αγία Τράπεζα που ήταν πελεκημένα μέσα στο βράχο, παρέμειναν ως είχαν και κατά την επέκταση μεγάλωσε ο κυρίως ναός δυτικά και βόρεια. Το πανηγύρι του Αγίου Παντελεήμονα είναι το μοναδικό της Έξω Μεριάς και συγκεντρώνει αρκετό κόσμο.

Έτσι όπως σήμερα φαίνεται να αναγεννάται το οικιστικό σύνολο των Πλατειών, έτσι και τα τελευταία χρόνια αναγεννάται σιγά – σιγά και η κοινότητα των Πλατειανών χάρη στις προσπάθειες του Συλλόγου Πλατειανών και της Ενορίας των Πλατειών. Πρώτη μέριμνα απ’ όλους ήταν η φροντίδα για τις όμορφες και ιστορικές εκκλησίες του χωριού. Η αρχή έγινε με την καθέδρα του Γενεθλίου της Θεοτόκου, μια όμορφη εκκλησία που χτίστηκε το 1833 και κοσμείται με ένα υπέροχο μαρμάρινο τέμπλο έργο του Ιάκωβου Μπαλομαγάου, (1858) και με ένα υπέροχο κωδωνοστάσιο που ύψωσε το 1927 ο μαρμαρογλύπτης Νικόλαος Περράκης.

Η οικονομική ακμή του χωριού αλλά και η φιλοκαλία και η τέχνη των λαϊκών τεχνητών των Πλατειανών είχε σαν αποτέλεσμα τη συγκέντρωση καλλιτεχνικών θησαυρών στην εκκλησία της Παναγίας αλλά στις άλλα θρησκευτικά ιδρύματα του χωριού. Την τιμητική τους είχαν βεβαίως οι εικόνες από τις οποίες πολλές φέρουν την υπογραφή σπουδαίων αγιογράφων του 19ου αιώνα, όπως του Γρηγορίου και Γενναδίου των Μοναχών. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει ο ένθρονος Παντοκράτωρ στο δεξιό κλίτος, έργο του 1640, η σύναξη των Αρχαγγέλων (κειμήλιο 1732 του παλιού ναού των Παμμέγιστων Ταξιαρχών στη θέση του οποίου ανεγέρθηκε η Παναγία) καθώς και πολλά ιερατικά σκεύη που χρονολογούνται από τον 18ο και τον 19ο αιώνα, αργυρά ευαγγελιοκαλύματα, ιερό ευαγγέλιο από τη Βενετία, αντιμήνσια, ένας χρυσοκέντητος επιτάφιος, έργο του ξακουστού Πλατειανού χρυσοκεντητή Μιχαήλ Σαρή.

Η εκκλησία των Αγίων Αναργύρων είναι η δεύτερη του χωριού. Το σημερινό παραλληλόγραμμο σχήμα έλαβε μετά την τελευταία ανακαίνιση στα 1861. Πριν είχε διαφορετικό σχήμα. Κατά την παράδοση ήταν τρίκλιτη βασιλική με τρούλο. Αυτό συμπεραίνεται και από τη σημερινή διαρρύθμιση, όπως φαίνεται στη μια πλευρά το τόξο που χώριζε το μεσαίο από το νότιο κλίτος. Λείψανα του παλιού ναού είναι οι δυο πλάκες με ανάγλυφες παραστάσεις δικεφάλου αετού και περιστεράς εντοιχισμένες πάνω από την κόγχη του ανατολικού εξωτερικού τοίχου.

Από τις σπουδαίες εκκλησίες των Πλατειών είναι και ο Άγιος Χαράλαμπος, ο προστάτης του χωριού που λέγεται ότι το έσωσε από την πανούκλα στα 1800. Όλα τα στοιχεία της εκκλησίας, από τα παράθυρα μέχρι το δάπεδο, το τέμπλο και τα μανουάλια, είναι από τηνιακό μάρμαρο δουλεμένο από ντόπιους τεχνίτες. Το μαρμάρινο προσκυνητάρι είναι έργο του Ιωάννη Φιλιππότη. Πλατειανοί επίσης τεχνίτες έχουν δουλέψει τις ταφόπλακες και τις επιτύμβιες πλάκες του παλαιού κοιμητηρίου που λειτουργούσε μέχρι το 1914 εκεί που είναι σήμερα η αυλή της προαναφερόμενης εκκλησίας. Αυτές οι πλάκες που κοσμούνται με περίτεχνα επαγγελματικά σύμβολα αποτελούν ένα ιδιαίτερο στοιχείο για την ανάγνωση της ιστορίας του χωριού καθώς φανερώνουν πλήθος πληροφορίες για τη ζωή και το έργο των ανθρώπων που σκεπάζουν.

Σε ένα λόφο πάνω από τα Πλατειά, σε μια τοποθεσία που προσφέρει απεριόριστη θέα προς το Αιγαίο και όλα τα χωριά της Εξω Μεριάς, κοντά στο δρόμου που οδηγεί από τα Υστέρνια στον Πύργο, υπάρχει από πολύ παλιά, από τις αρχές του 17ου αιώνα η εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Αποκεφαλιστή. Η εκκλησία που ανακαινίστηκε το 1816 από τον ιερομόναχο Φιλόθεο Κουκουλά διατηρεί μέχρι σήμερα την ίδια αρχιτεκτονική ενώ ενδιαφέρον παρουσιάζουν, όσα απόμειναν μετά από επιδρομή αρχαιοκαπήλων εσωτερικά στοιχεία της.

Στις υπόλοιπες εκκλησίες των Πλατειών συμπεριλαμβάνονται ο Άγιος Ελευθέριος στα Καπιά (1805). Δίπλα στην εκκλησία είναι το μνημείο των πεσόντων Πανορμιτών στους Βαλκανικούς πολέμους και τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πρόκειται για ένα Ηρώο που ελάχιστοι θυμούνται καθώς η ιδρυθείσα με το πρόγραμμα Καποδίστριας Κοινότητα Πανόρμου κατασκεύασε άλλο ηρώο στην είσοδο του χωριού. Στα προ του 1800 κτίσματα λογίζεται και η Αγία Τριάδα στο Ταρμάδ, στη λαγκάδα που ξεκινά από τα βόρεια της Ιεράς Μονής Παναγίας Καταπολιανής και καταλήγει στη θάλασσα του Ρώχαρη. Λιθόκτιστη με τις νησιώτικες θυρίδες, τα υπέρθυρα, τους φεγγίτες, τις πεζούλες, τις πλάκες και το δώμα, αποτελεί τέλειο τύπο νησιώτικης Τηνιακής εκκλησίας.

Στο βόρειο άκρο του χωριού, σε παλιό κτίσμα της οικογένειας Σπόρου που διαμορφώθηκε κατάλληλα (1977) υπάρχει και η εκκλησία του ιερέα Δημητρίου Αθανασίου στο όνομα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.

Τέλος, η εκκλησία του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού πάνω από την παραλία του Ρόχαρι που ιδρύθηκε το 1972. Την ιδέα για την εκκλησία του Πατροκοσμά, είχε ο σημερινός μητροπολίτης Φθιώτιδας, Πλατειανός Νικόλαος Πρωτοπαπάς και χτίστηκε με τη συνδρομή και την προσφορά έργου απ’ όλους. Για όσους φαίνεται παράξενο, ένας άγιος της Ρούμελης να βρει θέση σε ένα ξάγναντο στο Αιγαίο, υπάρχει μια εξήγηση. Από τις περιοδείες του Εθναπόστολου δεν είχε παραλειφθεί και ο Πάνορμος.

Εκτός από τους θησαυρούς που κοσμούν τα εσωτερικά των εκκλησιών, πολλά από τα σπουδαία έργα φυλάσσονται και εκτίθενται στο θρησκευτικό μουσείο των Πλατειών που λειτουργεί αδιάπαυστα χάρη στη φροντίδα του εφημερίου των Πλατειών Οικονόμο Δημήτριο Καλόγηρο και την υποστήριξη των προσπαθειών του από τον Μητροπολίτη Σύρου – Τήνου κ. Δωροθέου Β΄ ακριβώς αντίκρυ από την εκκλησία της Παναγίας.

Έχοντας πρωτοστατήσει σε μια εκστρατεία διάσωσης των θρησκευτικών έργων τέχνης των Πλατειών, ο παπα Δημήτρης έχει συγκεντρώσει και φροντίσει όσα περισσότερα μπορούσε απ’ αυτά τα αντικείμενα και τα οποία εκτίθενται στο Μουσείο για το οποίο καμαρώνουν όλοι οι Πλατειανοί. Ανάμεσά τους είναι εκτός από τις φορητές εικόνες, πολλά λατρευτικά αντικείμενα, ιερά βιβλία και εκκλησιαστικά σκεύη.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Για το αφιέρωμα στα Πλατειά της τηνιακής Έξω Μεριάς, εκτός από τη γενική βιβλιογραφία της Τήνου αντλήθηκαν πληροφορίες από το βιβλίο του Μητροπολίτη Φθιώτιδας, Νικολάου Ι. Πρωτόπαπα «Το χωριό Πλατειά της Τήνου» (Αθήνα 1996) και στην έκδοση της Ιεράς Μητροπόλεως Σύρου – Τήνου «Καθέδρα Γενεθλίου Θεοτόκου Πλατειών, 1833 – 2003» (Τήνος 2003).

Αύγουστος 2005