Με το θέμα που απασχολεί ήδη τις υγειονομικές αρχές παγκοσμίως, την «Εποχική Γρίπη», έγινε πρόσφατα  η έναρξη του Ε’ Κύκλου Διαλέξεων του Ινστιτούτου Δημόσιας Υγείας του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος.

Στη Συζήτηση Στρογγυλής Τράπεζας που πραγματοποιήθηκε κατά την εναρκτήρια εκδήλωση, συμμετείχαν ο κ. Γεώργιος Σαρόγλου, Ομότιμος Καθηγητής Παθολογίας-Λοιμώξεων του ΕΚΠΑ, ο κ. Σωτήρης Τσιόδρας, Καθηγητής Παθολογίας-Λοιμώξεων του ΕΚΠΑ και η κ. Άννα Τζώρτζη, Πνευμονολόγος και Αναπληρώτρια Διευθύντρια του Ινστιτούτου Δημόσιας Υγείας, ACG. Λίγο πριν εμφανισθούν τα πρώτα κρούσματα της φετινής εποχικής γρίπης στη χώρα μας, οι ομιλητές προσπάθησαν να προσεγγίσουν και να παρουσιάσουν τα βασικά χαρακτηριστικά της νόσου και να λύσουν τα ερωτήματα που γεννώνται κάθε χρόνο, για την καλύτερη κατανόησή της. 

ΕΠΟΧΙΚΗ ΓΡΙΠΗ

Αναλύοντας την ταυτότητα της γρίπης, οι ομιλητές έδωσαν τον ορισμό της ως μία λοίμωξη του αναπνευστικού συστήματος που οφείλεται στον ομώνυμο ιό (Influenza), είναι εξαιρετικά μεταδοτική και εμφανίζεται με ετήσιες επιδημίες, παγκόσμιας εμβέλειας, με υψηλή νοσηρότητα και θνησιμότητα. Ο ιός της γρίπης έχει διάφορα στελέχη, αλλά μόνο οι τύποι Α και Β εμφανίζουν ανθρώπινη νόσο. Σύμφωνα με τη διαφοροποίηση των στελεχών του ιού, άλλα προσβάλλουν το ανώτερο αναπνευστικό σύστημα (περιοχή του στοματο-φάρυγγα) προκαλώντας ένα απλό κρυολόγημα και διασπείρονται πολύ εύκολα (πχ ο γνωστός ιός H1N1) και άλλα προσβάλλουν το κατώτερο αναπνευστικό σύστημα, εμφανίζουν σοβαρότερα συμπτώματα, υψηλότερα ποσοστά θνησιμότητας και χαμηλότερα ποσοστά διασποράς (πχ ο ιός Η5Ν1, που προκαλεί την γρίπη των πτηνών).

Η κ. Τζώρτζη αναφέρθηκε εκτενώς στην εποχική γρίπη και τα χαρακτηριστικά της, εστιάζοντας στην αιφνίδια ετήσια εμφάνισή της, με κορύφωση εντός 2-3 εβδομάδων,διάρκεια 2-3 μήνες, καθώς και τη χαρακτηριστική της εποχικότητα, τους χειμερινούς μήνες στα εύκρατα κλίματα (Απρίλιος-Σεπτέμβριος για νότιο ημισφαίριο, Νοέμβριος-Μάρτιος για βόρειο ημισφαίριο) σε αντίθεση με τα τροπικά κλίματα στα οποία εμφανίζει συνεχείς εξάρσεις σε όλη τη διάρκεια του έτους. Λόγω κλιματικής αλλαγής, τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί μετατόπιση της κορύφωσης της γρίπης, στο βόρειο ημισφαίριο, προς τον Φεβρουάριο, γεγονός που επηρεάζει τον προγραμματισμό των προληπτικών παρεμβάσεων, όπως είναι ο εμβολιασμός.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσίασε ο κ. Σαρόγλου, την περίοδο επιδημίας της εποχικής γρίπης, δηλαδή κατά την εμφάνιση και έξαρση της νόσου στα όρια μιας κοινότητας, έχει εκτιμηθεί ότι θα μολυνθεί το 75% του πληθυσμού, χωρίς όμως να εμφανίσουν όλοι συμπτώματα. Τα κλινικά συμπτώματα μπορεί να προέρχονται από όλα τα συστήματα του ανθρώπινου σώματος και είναι ο πυρετός, κεφαλαλγία, συνάχι, μυαλγίες, ρίγη κ.α. και κάποιες φορές μόνο διάρροια, ναυτία και έμετοι που παραπέμπουν σε γαστρεντερικές λοιμώξεις. Η εμφάνιση των συμπτωμάτων γίνεται 1-4 ημέρες από την είσοδο του ιού στον οργανισμό, αλλά τονίστηκε ότι κάποια άτομα μολύνονται και είναι μεταδοτικά, χωρίς να εμφανίσουν τα ίδια κάποιο σύμπτωμα.. Η συχνότητα μόλυνσης από τον ιό εξαρτάται από την ηλικία, με τα παιδιά να εμφανίζουν την υψηλότερη συχνότητα μόλυνσης και αυξημένο κίνδυνο εισαγωγής σε νοσοκομείο, κυρίως στις ηλικίες κάτω των 2 ετών. 

Ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο στην επιτήρηση της πορείας της επιδημίας, είναι οι επιπλοκές που προκαλεί ο ιός της γρίπης, ιδιαίτερα σε:

• άτομα που αντιμετωπίζουν χρόνια νοσήματα
• ενήλικες άνω των 65 ετών
• παδιά κάτω των 2 ετών
• ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη
• άτομα με χρόνιες νευρολογικές παθήσεις, συγγενείς ή επίκτητες
• ασθενείς με ανοσοκαταστολή
• άτομα με παχυσαρκία
• τροφίμους οίκων ευγηρίας
• γυναίκες κατά την κύηση

Οι συχνότερες επιπλοκές αφορούν στο αναπνευστικό σύστημα και περιλαμβάνουν  εμφάνιση πνευμονίας, παρόξυνση της Χρόνιας Αποφρακτικής Πνευμονοπάθειας και του άσθματος. Τα τελευταία επιστημονικά στοιχεία δείχνουν ότι την περίοδο της εποχικής επιδημίας, αυξάνονται πολύ τα εμφράγματα μυοκαρδίου, ακόμα και σε άτομα χωρίς κανένα προηγούμενο ιστορικό, πιθανότατα λόγω της φλεγμονής των αγγείων (αγγειίτιδα) που προκαλείται από τον ιό της γρίπης.  Ο κ. Σαρόγλου, θέλοντας να παρουσιάσει την φυσική πορεία της νόσου, τόνισε, ότι ένα ποσοστό μόνο από όσους προσβληθούν από τον ιό της γρίπης θα κριθεί απαραίτητο να νοσηλευτεί, πχ λόγω πνευμονίας και από αυτούς ακόμα λιγότεροι θα χρειαστούν μηχανική υποστήριξη για την αναπνοή τους, δηλαδή θα μεταφερθούν σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ).

Κάνοντας μία σύντομη καταγραφή των 388 σοβαρών περιστατικών με εργαστηριακά επιβεβαιωμένη εποχική γρίπης στη χώρα μας, μέχρι τις 19 Μαΐου 2019:

• 374 άτομα νοσηλεύτηκαν σε ΜΕΘ
• 154 συνολικοί θάνατοι
• 14 θάνατοι εκτός ΜΕΘ
• 56 είχαν εμβολιαστεί 

ΜΕΤΑΔΟΣΗ

Η μετάδοση της γρίπης, μπορεί να ξεκινήσει ακόμα και μία ημέρα πριν την εμφάνιση συμπτωμάτων, δυσκολεύοντας την προφύλαξη των οικείων του ασθενούς από τόσο νωρίς. Παρόλο που συνεχίζεται μέχρι και 7 ημέρες αργότερα, η υψηλότερη μεταδικότητα παρατηρείται τις πρώτες 3-4 ημέρες από την έναρξη των συμπτωμάτων. Η προστασία μετάδοσης θα πρέπει να συνεχιστεί μέχρι και 24 ώρες μετά τη λύση του τελευταίου συμπτώματος, είτε είναι πυρετός είτε κάποιο άλλο.

Οι συνηθέστεροι τρόποι μετάδοσης είναι με τα μικροσωματίδια τα οποία εκπέμπονται με την ομιλία, τον βήχα, το γέλιο, το φτέρνισμα, την άμεση επαφή από άτομο σε άτομο και από την επαφή με μολυσμένες επιφάνειες. Η κ.Τζώρτζη ανέφερε στην παρουσίασή της ότι ο ιός της γρίπης επιβιώνει στον αέρα έως 24 ώρες, ενώ σε μη πορώδεις επιφάνειες μέχρι και 48 ώρες. Τα μικρά παιδιά συμβάλλουν σημαντικά στην εξάπλωση της νόσου, καθώς αποβάλλουν ιό για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα συγκριτικά με τις νεαρές ηλικίες και άλλους ενήλικες, ενώ και στην περίπτωση ανοσοκαταστολής παρατείνεται η αποβολή του ιού.

ΛΟΙΜΩΔΗ ΝΟΣΗΜΑΤΑ

Τα αναδυόμενα λοιμώδη νοσήματα, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνεται η γρίπη και η ιλαρά, αποτελούν σύγχρονες απειλές της Δημόσιας Υγείας του παγκόσμιου πληθυσμού. Κατά κύριο λόγο, η επάνοδος ξεχασμένων επιδημιών αποδίδεται, ομόφωνα από τις Παγκόσμιες υγειονομικές αρχές, στη μειωμένη εμβολιαστική κάλυψη του πληθυσμού. Ο κ. Τσιόδρας παρουσίασε στοιχεία που δείχνουν ότι το διάστημα μεταξύ Αυγούστου 2018-Ιουλίου 2019 καταγράφηκαν περισσότερα από 113.000 περιστατικά ιλαράς στην Ευρώπη, ενώ καμία από τις 30 χώρες που μελετήθηκαν δεν είχε μηδέν περιστατικά! «Θα έπρεπε να έχουμε εξαλείψει την ιλαρά. Είναι τραγικό για την Ευρώπη του 2019, να μην υπάρχει επαρκής κάλυψη από το διαθέσιμο αποτελεσματικό εμβόλιο». Τα περιστατικά, όμως, άρχισαν να εμφανίζονται και στις Η.Π.Α. λόγω των ανεμβολίαστων τουριστών που επισκέφτηκαν Ευρωπαϊκές χώρες. Με έμφαση στα πλεονεκτήματα του εμβολιασμού, ο κ. Τσιόδρας ανέφερε ότι από το 2000, ο συστηματικός εμβολιασμός για την καταπολέμηση της ιλαράς έχει σώσει τη ζωή περίπου 15-16 εκατ. ανθρώπων σε όλο τον κόσμο!

Μεταξύ άλλων έγινε σύντομη αναφορά στον ιό της Σαουδικής Αραβίας (MERS-CoV) που έκανε την εμφάνισή του το 2012, έχει κοστίσει τη ζωή 906 ανθρώπων από επιπλοκές σοβαρής πνευμονίας, εμφάνισε μεγάλη διασπορά σε χώρους υγειονομικής περίθαλψης και συνδέεται με την κατανάλωση γάλακτος καμήλας. 

Μία ακόμα συνέπεια του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής είναι η αυξημένη δραστηριότητα των κουνουπιών, τα οποία σαν μεταβιβαστές μεταφέρουν ιούς από τα ζώα στους ανθρώπους. Ένα τέτοιος ιός, είναι ο ιός του Δυτικού Νείλου, ο οποίος εμφανίστηκε το 2014 και το 2018 εξαπλώθηκε σε μορφή επιδημίας λόγω αυξημένης θερμοκρασίας και βροχοπτώσεων. Ο ιός μεταφέρεται από τα πτηνά στον άνθρωπο και στα άλογα μέσω των κουνουπιών, όμως το 99% των περιστατικών της νόσου που προκαλεί, δεν εμφανίζουν επιπλοκές.

Ο Δάγγειος πυρετός ενδημεί στη μισή σχεδόν υφήλιο, με 2,5 δισεκ. πληθυσμό να βρίσκονται σε κίνδυνο έκθεσης στον ιό που τον προκαλεί, κυρίως σε Βραζιλία, Ταϋλάνδη, Φιλιππίνες, Βιετνάμ και Καμπότζη. Ο κ. Τσιόδρας, όμως, ανέφερε ότι τον Σεπτέμβριο του 2019 καταγράφηκαν 2 αυτόχθονα περιστατικά στην Ευρώπη, ένα στη Γαλλία και ένα στην Ισπανία. Στις 10 μεγαλύτερες απειλές για την παγκόσμια Δημόσια Υγεία, σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ. είναι τη τρέχουσα περίοδο ο ιός Έμπολα, με περισσότερα από 3.000 περιστατικά από τον Αύγουστο 2018, εκ των οποίων τα 2.000 κατέληξαν (στοιχεία 19.9.2019). Οι αρχές προσπαθούν να αναχαιτίσουν τον ιό, έχοντας εμβολιάσει περισσότερα από 200.000 άτομα στην περιοχή του Κονγκό και της Ουγκάντα. Παρόλο που ο κίνδυνος μετάδοσης είναι πολύ υψηλός μόνο για τις γύρω περιοχές και όχι σε παγκόσμιο επίπεδο, δεν κρίνεται απίθανη η μεταφορά του ιού και σε χώρα της Ευρώπης, γι’αυτό και πρέπει να έχουν ενεργοποιηθεί όλοι οι μηχανισμοί ετοιμότητας.

«Παραμείνετε άγρυπνοι – συνεχίστε την επιτήρηση – διατηρείτε την ετοιμότητα σας» (ECDC)

ΕΠΙΔΗΜΙΕΣ – ΠΑΝΔΗΜΙΕΣ

Σε μία ιστορική ανασκόπηση, ο κ. Τσιόδρας ανέφερε ότι κατά την περίοδο 1940-2004, καταγράφηκε 4πλασιασμός των επιδημιών από αναδυόμενα νοσήματα, το 60% των οποίων είχαν ως πηγή τα άγρια ζώα, κυρίως από περιοχές Αφρικής και Άπω Ανατολής. Ακόμα και στις μέρες μας, ο στενός συγχρωτισμός του ανθρώπου με ζωντανά πουλερικά και χοίρους στις αγορές της Κίνας και άλλων χωρών, κυρίως της Ασίας, δημιουργεί συνθήκες για ανάδυση νέων μορφών επιδημίας. 

Η σοβαρότητα μιας επιδημίας του ιού της γρίπης σε μια κοινότητα, καθορίζεται από:

• Τον βαθμό αντιγονικής μεταβολής του ιού, δηλαδή αν έχει υποστεί γενετική τροποποίηση με ιό από άλλα είδη, όπως πουλερικά ή χοίρους
• Τις ομάδες πληθυσμού που πλήττονται περισσότερο, πχ γυναίκες σε κύηση, άτομα με παχυσαρκία, ασθενείς με υποκείμενα νοσήματα, ασθενείς με ανοσολογικά προβλήματα
• Συνύπαρξη άλλων λοιμώξεων
• Τρόπος διαβίωσης (πχ συχνές και στενές κοινωνικές συναναστροφές, ταξίδια)
• Διαθέσιμες φαρμακευτικές παρεμβάσεις
• Μέτρα πρόληψης

Πανδημία γρίπης συμβαίνει όταν έχουμε παγκόσμια έξαρση γρίπης από νεοεμφανιζόμενο ιό τύπου Α, ο οποίος διαφέρει από τους πρόσφατα κυκλοφορούντες ιούς της εποχικής γρίπης Α. Δεν αρκεί όμως μόνο η εμφάνισή του, αλλά και η δυνατότητά του να μολύνει τον ανθρώπινο οργανισμό και να μεταδίδεται από άτομο σε άτομο. Η εμφάνισή της είναι σπάνια, αφού κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, καταγράφηκαν 3 πανδημίες γρίπης: Η Ισπανική το 1918 με περίπου 50 εκ. θανάτους, η Ασιατική το 1957 με 1,5 εκ. θανάτους και του Χονγκ Κόνγκ το 1968 με 750.000 θανάτους. Η πιο πρόσφατη πανδημία έκανε την εμφάνισή της το 2009 η γρίπη των χοίρων με τον ιό Η1Ν1, με 363.000 θανάτους. 

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ - ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ

Ο κ. Τσιόδρας στην εισαγωγή του τόνισε την λεπτή ισορροπία μεταξύ των απαραίτητων προληπτικών μέτρων Δημόσιας Υγείας, της βιοιατρικής έρευνας και των τεχνολογικών εξελίξεων σε συνάρτηση με την απίστευτη «επιμονή» και ικανότητα των παθογόνων να αναδύονται και να επαναδύονται. Οι υγειονομικές αρχές έχουν να αντιμετωπίσουν μία συνεχή πρόκληση εκτίμησης κινδύνου, ως απαραίτητο στοιχείο της συνεχούς ετοιμότητας για την αναγνώριση και αντιμετώπιση νέων κρουσμάτων, προκειμένου να αποφευχθεί η εξάπλωσή τους. Όσον αφορά τα λοιμώδη νοσήματα, το Παγκόσμιο Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (Centers for Disease Control and Prevention, CDC) συστήνει συνεχή εγρήγορση για μια «προβλέψιμα απρόβλεπτη» πανδημία! Στην περίπτωση της εκτίμησης του κινδύνου της εποχικής γρίπης, η πιθανότητα εμφάνισής της είναι 100%, συνεπώς η διαχείριση κινδύνου απαιτεί τη συγκέντρωση συντονισμένων δράσεων για να περιοριστούν οι επιπτώσεις.

Για την προστασία του πληθυσμού και για τον έλεγχο εξάπλωσης της γρίπης συνιστώνται διάφορα μέτρα που πρέπει να ληφθούν και από τις υγειονομικές αρχές αλλά και από τον κάθε πολίτη ξεχωριστά. Το τακτικό πλύσιμο των χεριών, ο καθαρισμός των επιφανειών και η ασφαλής χρήση και απόρριψη χαρτομάντηλων φαίνεται να συμβάλλουν σημαντικά στη προστασία από τον ιό της γρίπης. Σε ειδικές περιπτώσεις έκθεσης σε πολυπληθείς χώρους και φροντίδας ασθενή, προτείνεται επίσης η χρήση μάσκας, καθώς και η οικειοθελής απομόνωση περιστατικών που δεν χρήζουν νοσηλείας ή ενδέχεται να νοσήσουν λόγω άμεσης επαφής με ασθενή στο περιβάλλον τους. Σε συνδυασμό με τα παραπάνω, κάποια δραστικά μέτρα σε δημόσιους και επαγγελματικούς χώρους είναι ο περιορισμός κοινωνικών συναντήσεων, η εργασία από το σπίτι όποτε αυτό είναι εφικτό, η αποχή των παιδιών από εκπαιδευτικά ιδρύματα και επιπλέον ταξιδιωτικά μέτρα.

Ο κ. Σαρόγλου έκανε εκτενή αναφορά στην αποτελεσματικότητα των αντιικών φαρμάκων και στην έγκαιρη χορήγησή τους κατά την περίοδο αυξημένης κυκλοφορίας του ιού και σε περιπτώσεις με εμφανή κλινικά συμπτώματα, ανεξαρτήτως του ιστορικού εμβολιασμού, ιδιαίτερα στα περιστατικά ηλικιωμένων και στις ευπαθείς ομάδες. Για την αποφυγή «τυφλής» διάγνωσης, συνέστησε εργαστηριακό έλεγχο για τον ιό της γρίπης, αλλά και για την παρουσία άλλων παθογόνων (περίπτωση συν-λοίμωξης), προκειμένου να χορηγηθεί στον ασθενή επιπλέον φαρμακευτική αγωγή με αντιβιοτικά όπου ενδείκνυται και να ενισχυθεί η προστασία του από τυχόν σοβαρές επιπλοκές. Παρουσιάζοντας παραδείγματα από την πολυετή εμπειρία του, τόνισε, επίσης, ότι η γεωγραφική μόνωση των ασθενών αποτελεί κρίσιμο μέτρο πρόληψης της διασποράς εντός των νοσοκομειακών μονάδων.

Στην περίπτωση μιας πανδημικής γρίπης τα μέτρα πρόληψης και αντιμετώπισης είναι πιο περιορισμένα αφού το πανδημικό εμβόλιο καθυστερεί να κυκλοφορήσει και το εποχικό εμβόλιο δεν μπορεί να προστατεύσει τον πληθυσμό. Συγκριτικά με την εποχική γρίπη, τα ποσοστά νοσηρότητας είναι υψηλότερα, ειδικά για παιδιά και νέους ενήλικες, καθώς δεν υπάρχει ανοσία στο πανδημικό στέλεχος και για τον λόγο αυτό αναμένεται σοβαρή καταπόνηση των συστημάτων υγείας. Παρόλα αυτά, η κ. Τζώρτζη σημείωσε ότι ανατρέχοντας στα στοιχεία πανδημιών του 20ου αιώνα, αλλά και παλαιότερων, διαπιστώνεται η συνεισφορά των σύγχρονων μέτρων πρόληψης και θεραπείας στην εντυπωσιακή μείωση της θνησιμότητας. 

Σχετικά με το Ινστιτούτο Δημόσιας Υγείας του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος 

'Οπως δηλώνει χαρακτηριστικά ο Διευθυντής του Ινστιτούτου, κ. Παναγιώτης Μπεχράκης:
«Το Ινστιτούτο Δημόσιας Υγείας του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος, έχει αποδείξει πλέον την ενεργό παρουσία του στον χώρο της Δημόσιας Υγείας, τον οποίο με υψηλό αίσθημα ευθύνης υπηρετεί. Στόχος του Ε’ Κύκλου Διαλέξεων είναι να προσφέρει ουσιαστική και επιστημονικά τεκμηριωμένη παρέμβαση στην επίλυση ουσιαστικών προβλημάτων της Δημόσιας Υγείας, τα οποία όλοι αντιμετωπίζουμε στην καθημερινότητα μας. Σε συνεργασία με το Ερευνητικό Εργαστήριο George Behrakis της Ελληνικής Αντικαρκινικής Εταιρείας συνεχίζει τη μεγάλη πρωτοβουλία SMOKEFREEGREECE, έχει κερδίσει ηγετικό ρόλο στο ευρωπαϊκό στερέωμα για τον έλεγχο του καπνίσματος, ενώ παράλληλα συνεχίζει τις υψηλού επιπέδου εκπαιδευτικές δραστηριότητες σε γνωστά, τρέχοντα και αναδυόμενα θέματα Δημόσιας Υγείας. Πιστεύουμε ότι προσφέρουμε την ταπεινή μας συμμετοχή στον τόπο μας εκφράζοντας πάντοτε τη βούληση του μεγάλου δωρητή μας George Behrakis προς τον οποίο και εκφράζουμε δημόσια τις θερμότερες ευχαριστίες μας για την γενναιόδωρη συμβολή του στην Δημόσια Υγεία της χώρας».