Γιατί η Πολλαπλή Σκλήρυνση επηρεάζει περισσότερο τις γυναίκες!

Nextdeal newsroom, 19/4/2022

*Γράφει η Στεφανία Σωτηρλή, διευθύντρια Κέντρου Πολλαπλής Σκλήρυνσης και Ειδικών Νευρολογικών Θεραπειών Metropolitan General

Η Πολλαπλή Σκλήρυνση (ΠΣ) είναι μια χρόνια πολυπαραγοντική νόσος του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος, αυτοάνοσης αρχής, με φλεγμονώδη και εκφυλιστικά χαρακτηριστικά. Το ακριβές αίτιό της παραμένει ακόμη άγνωστο, με συνέπεια οι υπάρχουσες θεραπείες να είναι συμπτωματικές. Η ασθένεια έχει συνδεθεί με διάφορους προδιαθεσικούς παράγοντες κινδύνου, συμπεριλαμβανομένου του καπνίσματος και του στρες. Ωστόσο μελέτες επισημαίνουν επίσης τους ρόλους των γυναικείων ορμονών, γενετικούς παράγοντες, της χαμηλής βιταμίνης D, της φλεγμονής -όπως η νόσος του φιλιού από τον ιό ΕBSTEIN BARR ή το μικροβίωμα του εντέρου- και ακόμη και της παχυσαρκίας ή άλλων περιβαντολλογικών/γεωγραφικών παραγόντων. Προκαλεί φλεγμονή μέσω αυτοάνοσου μηχανισμού και στη συνέχεια εκφύλιση στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (ΚΝΣ), καταστρέφοντας τη μυελίνη (που την αναγνωρίζει ως ξένη) που περιβάλλει και προστατεύει τα νευρικά κύτταρα. Ανάλογα με την εντόπιση των απομυελινωτικών βλαβών προκύπτουν πολυποίκιλα συμπτώματα στον ασθενή.

Παγκόσμια νοσούν πάνω από 2,9 εκατ. άτομα, από τα οποία 1 εκατ. στην Ευρώπη και περίπου 22.000 στην Ελλάδα (65,8% γυναίκες). Εμφανίζεται συνήθως σε νεαρούς ενήλικες στην ηλικία 20-40 ετών, με τις γυναίκες να την εμφανίζουν σε ποσοστό 3-4 φορές συχνότερα από τους άντρες, αλλά με καλύτερη συνήθως πρόγνωση από αυτούς. Αν και τα συμπτώματα της νόσου στα δύο φύλα είναι παρόμοια, ορισμένοι παράγοντες, όπως η έμμηνος ρύση, η εγκυμοσύνη και η εμμηνόπαυση, μπορεί να επηρεάσουν τις γυναίκες διαφορετικά.

Τα πιο συχνά συμπτώματα της νόσου είναι:

Διαταραχές της όρασης (διπλωπία, διαταραχές στην αντίληψη των χρωμάτων, τύφλωση στον ένα οφθαλμό κ.τ.λ.).
Μούδιασμα.
Αίσθημα κόπωσης.
Διαταραχές ορθοκυστικές (συχνοουρία, καθυστέρηση στην έναρξη της ούρησης, νυκτουρία, αδυναμία κένωσης της κύστης, ακράτεια ούρων, δυσκοιλιότητα, διάρροια, ακράτεια του εντέρου).
Άλγος. Οι γυναίκες με πολλαπλή σκλήρυνση έχουν αυξημένη πιθανότητα σε σχέση με τους άνδρες να παρουσιάσουν άλγος ως ένα από τα συμπτώματα της νόσου.
Γνωστικές αλλαγές.
Κατάθλιψη, συναισθηματικές αλλαγές.
Μυϊκή αδυναμία, μυϊκή δυσκαμψία και σπασμοί.
Ναυτία και ίλιγγος.
Σεξουαλικά προβλήματα.
Δυσκολία στη βάδιση.
Ορμονικές αλλαγές.

Πιο σπάνια: Τρόμος, δυσκαταποσία, κνησμός, επιληπτικές κρίσεις, νευροαισθητήρια βαρηκοΐα.

Οι ορμονικές αλλαγές

ΕΜΜΗΝΟΣ ΡΥΣΗ: Ορισμένες μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι οι γυναίκες με ΠΣ μπορεί να παρουσιάζουν σοβαρότερα συμπτώματα περιεμμηνορυσιακά. Μία έρευνα που χρησιμοποίησε μαγνητική τομογραφία έδειξε επίσης ότι η δραστηριότητα της ΠΣ διαφοροποιείται ανάλογα με τις διακυμάνσεις των ορμονών κατά τη διάρκεια του εμμηνορυσιακού κύκλου.

ΕΜΜΗΝΟΠΑΥΣΗ: Τα συμπτώματα της ΠΣ παρουσιάζουν συνήθως επιδείνωση μετά την εμμηνόπαυση. Αυτό αποδίδεται πιθανώς στη μείωση στα επίπεδα των οιστρογόνων που επηρεάζει αρνητικά την πορεία της νόσου. Η παραπάνω υπόθεση, ωστόσο, δεν έχει επιβεβαιωθεί και ενδέχεται η νόσος απλά να παρουσιάζει επιδείνωση εξαιτίας της γήρανσης.

Οι σεξουαλικές διαταραχές

Οι γυναίκες με ΠΣ συχνά παρουσιάζουν προβλήματα κατά τη σεξουαλική επαφή και συγκεκριμένα αδυναμία διέγερσης ή οργασμού. Η ΠΣ μπορεί να μειώσει τη φυσική ενυδάτωση του κόλπου, γεγονός που καθιστά επώδυνη τη σεξουαλική επαφή. Επίσης, φαίνεται ότι μπορεί να μειώσει τη λίμπιντο, είτε οργανικά είτε ψυχολογικά. Οι γυναίκες μπορεί να παρουσιάσουν επίσης και άλλα προβλήματα στη σεξουαλική επαφή, τα οποία αποδίδονται σε άλλα συμπτώματα της νόσου, όπως: οι μυϊκοί σπασμοί και η ακαμψία, οι διαταραχές της διάθεσης και της αυτοπεποίθησης, το αίσθημα κόπωσης.

Γιατί όμως περισσότερες γυναίκες εκδηλώνουν σκλήρυνση κατά πλάκας; Είναι γενετικό; Είναι θέμα ορμονών ή κάποια άλλη πτυχή του γυναικείου φύλου;

Υπάρχουν ορισμένα δεδομένα που δείχνουν ότι η ΠΣ επηρεάζει διαφορετικά τις γυναίκες σε σχέση με τους άνδρες εξαιτίας των ορμονικών αλλαγών, οι οποίες συμβαίνουν σε διάφορα στάδια της ζωής τους. Έτσι η επικρατέστερη άποψη είναι πως ευθύνεται το ανοσοποιητικό σύστημα της γυναίκας, το οποίο εκ φύσεως είναι διαφορετικό από του άντρα για να μην απορρίπτεται το έμβρυο ως ξένο σώμα, σε περίπτωση εγκυμοσύνης. Η διαφορετικότητα αυτή θα μπορούσε να εξηγήσει γιατί είναι συχνότερα στις γυναίκες και όλα τα άλλα αυτοάνοσα νοσήματα, που οφείλονται σε υπερλειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος.

Το ορμονικό σύστημα των γυναικών, το οποίο επηρεάζει έντονα το ανοσοποιητικό, επίσης πρέπει να παίζει σημαντικό ρόλο. Σε μελέτες, η χορήγηση δόσεων οιστρογόνων (σ.σ.: είναι οι ορμόνες του γυναικείου φύλου) εφάμιλλων με εκείνων που παρατηρούνται στις εγκύους είχε πολύ ενθαρρυντικά αποτελέσματα στη θεραπεία της ΠΣ, κάτι που συμφωνεί με την κλασική γνώση ότι οι έγκυοι εμφανίζουν έντονη ύφεση της δραστηριότητας της πάθησης έως ότου γεννήσουν. Οι ίδιες ορμόνες πιθανώς είναι υπεύθυνες και για την καλύτερη εξέλιξη (πρόγνωση) των γυναικών έναντι των ανδρών που πάσχουν από τη νόσο, κάτι που επίσης είναι γνωστό.

Τα τελευταία έτη μελετάται ο ρόλος του σωματικού βάρους και του οξειδωτικού στρες στην ΠΣ. Η παχυσαρκία -και ειδικά στα πρώτα χρόνια της ζωής- συνδέεται με τη φλεγμονή και η φλεγμονή παίζει ρόλο στη νόσο. Αρκετοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι η αυξανόμενη συχνότητα της ΠΣ μεταξύ των γυναικών μπορεί να σχετίζεται με το σωματικό λίπος. Οι γυναίκες συνήθως έχουν περισσότερο λίπος στο σώμα τους από τους άνδρες και τα ποσοστά παχυσαρκίας είναι υψηλότερα στις γυναίκες. Το λίπος στην κοιλιά, ειδικότερα, σχετίζεται με αυξημένη φλεγμονή. Γενικά φαίνεται το οξειδωτικό στρες να θεωρείται υπεύθυνο για την επιβάρυνση στην πρόκληση βλάβης στους ασθενείς με ΠΣ.

Και άλλες αιτίες μελετώνται, όπως η εύρεση μιας πρωτεΐνης, της S1PR2, που στις γυναίκες με ΠΣ φάνηκε να είναι σε υψηλότερα επίπεδα από τους άντρες και μοιάζει να δρα βοηθώντας να γίνει πιο διαπερατός ο αιματοεγκεφαλικός φραγμός. Αυτό οδηγεί σε διευκόλυνση της εισόδου επιθετικών κυττάρων -που προκαλούν τη νόσο-στο ΚΝΣ.

Επίσης φαίνεται πως η ΠΣ επηρεάζει έμμεσα την επιλογή των γυναικών για τεκνοποίηση, καθώς σε μελέτη φάνηκε ότι το 30-35% των γυναικών απέφυγαν ή καθυστέρησαν την εγκυμοσύνη για λόγους που σχετίζονται με την ΠΣ. Οι λόγοι κυμαίνονταν από το σκεπτικισμό για την κληρονομικότητα της ασθένειας έως τους φόβους και ανησυχίες για εξέλιξη της νόσου και τις πιθανές επιπτώσεις της θεραπείας στο έμβρυο.

Είναι η ΠΣ κληρονομική;

Η κληρονομική επιβάρυνση είναι εξαιρετικά χαμηλή. Υπάρχουν βέβαια και οικογενείς μορφές που έχουν υψηλή κληρονομικότητα (εάν ένας από τους γονείς έχει ΠΣ, η πιθανότητα αυτή αυξάνεται στο 1%-5%), αλλά στην πλειοψηφία η πιθανότητα να μη νοσήσει ένα παιδί με ΠΣ είναι 95-99%.

Επηρεάζει η ΠΣ τη γονιμότητα;

Η ΠΣ δεν έχει επίπτωση στη γονιμότητα και στην ικανότητα σύλληψης. Τα ποσοστά αποβολών, συγγενών εμβρυϊκών ανωμαλιών και επιπλοκών κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και του τοκετού είναι σχεδόν όμοια με εκείνα του γενικού πληθυσμού.

Οι φαρμακευτικές θεραπείες

Στην ΠΣ εκτός της οξείας φάσης της νόσου (υποτροπές) που χρειάζεται αντιμετώπιση -συνήθως με ενδοφλέβια κορτιζόνη- είναι απαραίτητες θεραπείες για τα διαφορετικά συμπτώματα της νόσου σε κάθε ασθενή (π.χ. φαμπριδίνη, μυοχαλαρωτικά, φάρμακα για κόπωση, για την ούρηση, τη σπαστικότητα, τις αιμωδίες κ.τ.λ.),αλλά κυρίως φάρμακα που στοχεύουν στην κλινική και απεικονιστική σταθερότητα της νόσου, δηλαδή στην τροποποίηση της εξέλιξης της νόσου, στην πρόληψη των υποτροπών και στην καθυστέρηση της εξέλιξης της αναπηρίας. Φυσικά ακόμα μας λείπουν θεραπείες επαναμυελίνωσης και οριστικής ίασης της νόσου, αλλά όλο και πλησιάζουν... Όμως την τελευταία 20ετία έχει γίνει επανάσταση στην αντιμετώπιση της νόσου.

Το βασικό σκεπτικό της θεραπευτικής προσέγγισης είναι: Η κατάλληλη θεραπεία την κατάλληλη στιγμή και έγκαιρα. Ο κάθε ασθενής έχει τις ιδιαιτερότητές του. Η νόσος είναι σαν δακτυλικό αποτύπωμα, με διαφορετικότητες στον καθένα. Επίσης δεν ανταποκρίνονται όλοι το ίδιο στην κάθε θεραπεία. Γι’ αυτό όλο και περισσότερο οι επιστήμονες μιλάνε για την ανάγκη εξατομικευμένης θεραπείας.

Από τις νεότερες θεραπείες έχουμε τις εξής κατηγορίες: μονοκλωνικά αντισώματα ενδοφλέβια (ναταλιζουμάμπ, ριτούξιμαμπ, αλεμτούζουμαμπ, οκρελίζουμαμπ, οφατούνουμαμπ), μονοκλωνικά αντισώματα δισκία (κλαδριβρίνη, φιγκολιμόδη, λακουινιμόδη, τεριφλουναμίδη, διμεθυλφουμαρικό οξύ, μονομεθυλφουμαρικό οξύ, πονέσιμοντ, ozanimod), κυτταρικές θεραπείες (3 είδη βλαστοκυττάρων: προγονικά, μεσεγχυματικά, αιμοποιητικά κύτταρα). Ειδικότερα τα τελευταία 5 έτη το οπλοστάσιό μας στην Ελλάδα εμπλουτίστηκε με τα εξαιρετικά σε αποτελεσματικότητα φάρμακα: κλαδριβρίνη (χάπι), οκρελιζουμάπη (ενδοφλέβιο),σιπονιμόδη (χάπι).

Αναμένεται να εγκριθούν πολλές νέες θεραπείες τα επόμενα έτη που θα στοχεύουν και στην επαναμυελίνωση. Οι θεραπείες που υπάρχουν σήμερα μειώνουν τη φλεγμονή στο κεντρικό νευρικό σύστημα, καθυστερώντας την εξέλιξη της νόσου και αποτρέποντας περαιτέρω βλάβες, όμως οι νέες θεραπείες που βρίσκονται υπό έρευνα στοχεύουν στην επιδιόρθωση των βλαβών, φέρνοντας στην κυριολεξία τον εγκέφαλο των ασθενών πίσω.

Στην έρευνα για την αποκατάσταση της μυελίνης εστιάζουν τουλάχιστον 14 μελέτες, μία εκ των οποίων βρίσκεται σε τελικό στάδιο ΙΙΙ και αναμένεται να καταλήξει σε ένα νέο φάρμακο από το 2023. Λίγο αργότερα αναμένονται και τα αποτελέσματα από άλλες 11 κλινικές μελέτες που τώρα βρίσκονται σε φάση ΙΙ. Ως το 2026 αναμένεται να κυκλοφορούν στην αγορά έξι νέα φάρμακα, καθώς και τα αιμοποιητικά βλαστοκύτταρα. Το 85% των μελετών στοχεύει στην επαναμυελίνωση, με τις πιο υποσχόμενες τεχνολογίες να αφορούν τη χρήση νανοκρυστάλλων χρυσού, μονοκλωνικά αντισώματα, βιοτίνη σε εξαιρετικά υψηλή συγκέντρωση σε συνδυασμό με ορμονοθεραπεία κ.ά. Για την επίτευξη της επαναμυελίνωσης οι έρευνες έχουν δείξει μέχρι στιγμής καλά αποτελέσματα.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Η Στεφανία Σωτηρλή είναι νευρολόγος, διευθύντρια Κέντρου Πολλαπλής Σκλήρυνσης και Ειδικών Νευρολογικών Θεραπειών Metropolitan General.

ΣΠΟΥΔΕΣ/ΠΤΥΧΙΑ

Πτυχίο Ιατρικής από Ιατρική Σχολή Βερολίνου «Humbolt State University», 1995.
Διδακτορικό από Ιατρική Σχολή Βερολίνου, με θέμα: «Αστρογλοιώματα εγκεφάλου-ανοσοϊστοχημεία», 1993-1996.
Πτυχίο Βελονισμού στο «Fortbildungszentrum der Deutschen Artztgesellschaft fur Akupunktur», Βερολίνο 1992-1994.
Αγροτικό Ιατρείο: Κ.Υ. Τήνου 1995-1996.
Ειδικότητα Λοιμωξιολογίας: 1997-1998, στη ΜΕΛ «Γ. Γεννηματάς».
Ειδικότητα Νευρολογίας: 1998-2003 στη Νευρολογική Κλινική του Νοσοκομείου «Γ. Γεννηματάς».

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ/ΠΡΟΫΠΗΡΕΣΙΑ

1995-1996: Αγροτικό Ιατρείο Κ.Υ. Τήνου.
1997-1998: Σταθμός Πρώτων Βοηθειών του ΣΑΒ Αερολιμένα.
1998-2005: Ιατρείο Πρώτων Βοηθειών ΟΔΙΕ.
1998-2003: Ειδικότητα Νευρολογίας στο ΠΓΝΑ «Γ. Γεννηματάς».
2003-: Ιδιωτικό νευρολογικό ιατρείο.
2003-2014: ΙΚΑ Χολαργού (από 2011 έως 2014 ΠΕΔΥ Αγ. Παρασκευής).
2003-2014: Επιστημονική συνεργάτις Νευρολογικής Κλινικής ΠΓΝΑ «Γ. Γεννηματάς», ιατρείο πολλαπλής σκλήρυνσης.
2004-2014: Επιστημονική συνεργάτις Ιατρικού Κέντρου Ψυχικού.
2004-2007: Νευρολόγος Γηροκομείου Αθηνών.
2012-2014: Νευρολόγος στην Επιτροπή Φαρμάκων Υψηλού κόστους του ΕΟΠΥΥ (Εσωτερικού- Εξωτερικού).
2011-2018: Νευρολόγος ΕΟΠΥΥ.
2013-2014: Νευρολόγος ΚΕΠΑ.
2014-2018: ΠΕΔΥ Αγ. Παρασκευής με μετακίνηση στη Νευρολογική Κλινική του ΠΓΝΑ «Γ. Γεννηματάς», στο Ιατρείο Πολλαπλής Σκλήρυνσης και κλινική ημερήσιας νοσηλείας.
2018-2019: Θέση νευρολόγου επιμελητή Β’ στη Νευρολογική Κλινική ΠΓΝΑ «Γ. Γεννηματάς», μέσω προκήρυξης και κρίσεων με αναγνώριση της προϋπηρεσίας και μετατροπής του βαθμού σε επιμελητή Α’.
2016-: Διευθύντρια Κέντρου Πολλαπλής Σκλήρυνσης και συναφών νευροεκφυλιστικών νοσημάτων στο Μetropolitan General, σε συνεργασία με το Hadassah Medical Organisation, καθώς και άλλα κέντρα του εξωτερικού.