Μια ενιαία βάση δεδομένων με όλα τα στοιχεία για το κάθε αυτοκίνητο, όπως είναι τα τέλη κυκλοφορίας, η άδεια οδήγησης, η ασφάλιση του κ.λπ. ζητά ο Συνήγορος του Πολίτη για να αποφεύγεται η γραφειοκρατία και η ταλαιπωρία των πολιτών που μεταβιβάζουν αυτοκίνητα. 

Όπως υποστηρίζει στην ετήσια έκθεσή του για το έτος 2018, το όχημα (επιβατικό ιδιωτικής χρήσης, επαγγελματικό όχημα, φορτηγό, δίκυκλο κ.λπ.) συνιστά περιουσιακό στοιχείο, εργαλείο δουλειάς, αλλά και αναψυχής για την συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών και ως τέτοιο εντάσσεται στον ζωτικό κύκλο των δραστηριοτήτων και των συμφερόντων τους. Η πολιτεία, συνεπώς, θα πρέπει να λάβει ειδική μέριμνα για τον εκσυγχρονισμό και την απλούστευση των διοικητικών διαδικασιών που το αφορούν.

Ο Συνήγορος του Πολίτη επισημαίνει μεταξύ άλλων στην έκθεση, τα σημαντικότερα προβλήματα, τα οποία κατά κύριο λόγο απορρέουν από την έλλειψη διαλειτουργικότητας των ηλεκτρονικών βάσεων δεδομένων οχημάτων που τηρούνται παράλληλα σε διάφορες υπηρεσίες:

• Στις περιπτώσεις μη ολοκλήρωσης της μεταβίβασης του οχήματος, ο πωλητής, αν και έχει πρακτικά αποξενωθεί από το όχημα, παραμένει υπόχρεος για οφειλές από τέλη κυκλοφορίας και έλλειψη ασφάλισης.
• Σημειώνονται μεγάλες καθυστερήσεις στην ενημέρωση των οφειλετών για πρόστιμα ΚΟΚ, με αποτέλεσμα αυτοί να περιέρχονται σε εξαιρετικά δυσμενή οικονομική θέση και να επηρεάζεται αρνητικά η εισπραξιμότητα των προστίμων.
• Παρακωλύεται η διεκπεραίωση διοικητικών διαδικασιών, συχνά με οικονομικές συνέπειες για τον ιδιοκτήτη του οχήματος.
• Το Μητρώο Οχημάτων της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ) δεν ενημερώνεται για τις κλοπές οχημάτων ή την κατάσχεσή τους από τις αστυνομικές αρχές της χώρας, ώστε τα οχήματα αυτά να τεθούν αυτόματα σε καθεστώς αναγκαστικής ακινησίας.
• Η έλλειψη δυνατότητας διαγραφής οχημάτων που έχουν κλαπεί από τα ηλεκτρονικά αρχεία της ΑΑΔΕ συχνά οδηγεί στην απώλεια παροχών, καθώς η κατοχή οχήματος αποτελεί τεκμήριο οικονομικής κατάστασης (χαρακτηριστικό παράδειγμα η περίπτωση χορήγησης πετρελαίου θέρμανσης).

H διαλειτουργικότητα των πληροφοριακών συστημάτων καταγραφής της νομικής και πραγματικής κατάστασης των οχημάτων

Σύμφωνα με το Συνήγορο του Πολίτη, οι ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων που αυτή τη στιγμή λειτουργούν και περιλαμβάνουν στοιχεία των οχημάτων είναι οι ακόλουθες:

α) Το Μητρώο Οχημάτων του Υπουργείου Μεταφορών, με εστίαση στην αποθήκευση των τεχνικών στοιχείων των οχημάτων, το οποίο αντλεί τα στοιχεία του από τη διαδικασία έκδοσης άδειας κυκλοφορίας των οχημάτων.

β) Το Μητρώο Οχημάτων της ΑΑΔΕ, με εστίαση στην αποθήκευση των οικονομικών στοιχείων των οχημάτων, το οποίο άντλησε τα στοιχεία του αρχικά από τη μετάπτωση των φυσικών αρχείων τελών κυκλοφορίας των ΔΟΥ, ενώ πλέον αντλεί τα στοιχεία του από το Μητρώο Οχημάτων του Υπουργείου Μεταφορών.

γ) Το Μητρώο της ΕΛΑΣ, όπου καταχωρούνται τα οχήματα σε σχέση με την οποιαδήποτε παραβατικότητα, το οποίο αντλεί τα στοιχεία του από βεβαιώσεις τροχαίων παραβάσεων του ΚΟΚ που επιβάλλονται από την Τροχαία (όπως παραβάσεις και επιβολή ποινών του Συστήματος Ελέγχου Συμπεριφοράς Οδηγών ή pointsystem), από δηλώσεις κλοπών κ.λπ.

δ) Το Ελληνικό Κέντρο Πληροφοριών του Επικουρικού Κεφαλαίου, με εστίαση στην αποθήκευση των ασφαλιστικών στοιχείων των οχημάτων με στοιχεία από ασφαλιστήρια συμβόλαια. Το σύστημα αυτό, μάλιστα, διαθέτει διαδικτυακή εφαρμογή (www.hic.gr), μέσω της οποίας ο κάτοχος οχήματος μπορεί να πληροφορηθεί την ασφαλιστική κατάσταση του οχήματός του.

Επί του παρόντος, δεν υφίσταται πλήρης εικόνα της διάρθρωσης αυτών των διαφορετικών βάσεων δεδομένων, του βαθμού επικάλυψής τους, των ρυθμών ενημέρωσης και γενικά της αλληλεπίδρασής τους, αναφέρει η Αρχή.

Όπως τονίζει, αυτό που έχει διαπιστωθεί είναι ότι η πολυδιάσπαση και η περιορισμένη επικοινωνία μεταξύ των διαφορετικών βάσεων δεδομένων αποτελούν γενεσιουργές αιτίες σημαντικών προβλημάτων, τα κυριότερα εκ των οποίων είναι τα ακόλουθα:

Α. Κατά τη μηχανογράφηση των τελών κυκλοφορίας από τις ΔΟΥ και κατά τη διασταύρωση στοιχείων μεταξύ των βάσεων δεδομένων για την ανεύρεση ανασφάλιστων οχημάτων, χιλιάδες πολίτες ενημερώθηκαν αιφνιδιαστικά για οφειλές τελών κυκλοφορίας ή για έλλειψη ασφάλισης όσον αφορά οχήματα από τα οποία είχαν από μακρού χρόνου πρακτικά αποξενωθεί.

Σε πολλές από αυτές τις περιπτώσεις ο ιδιοκτήτης είχε πουλήσει το όχημα και είχε μεταβιβάσει τη νομή του δηλώνοντας την εν λόγω πώληση στο έντυπο Ε1, ο αγοραστής, ωστόσο, δεν είχε προβεί στην ολοκλήρωση της διαδικασίας μεταβίβασης της κυριότητας, η οποία τελείται με την έκδοση της άδειας κυκλοφορίας στο όνομά του (Σύµφωνα µε τη διαδικασία που προβλέπει το άρθρ. 2 του Ν. 722/77, όπως τροποποιήθηκε από το άρθρ. 16 του Ν. 2753/99. Ο πωλητής απαλλάσσεται από τις υποχρεώσεις που συνδέονται µε το όχηµα από τη χρονολογία που ολοκληρώνεται η παραπάνω διαδικασία. Σύµφωνα δε µε το άρθρ. 2 παρ. 1 του Ν. 722/77, η άδεια κυκλοφορίας αποτελεί τίτλο κυριότητας του οχήματος). Ως αποτέλεσμα της μη μεταβίβασης της κυριότητας, υπόχρεος για την καταβολή των τελών κυκλοφορίας και την ασφάλιση του οχήματος παραμένει ο πωλητής, ενώ η εικόνα του οχήματος στο Μητρώο Οχημάτων του Υπουργείου Μεταφορών δεν φέρει ουδεμία ένδειξη της συγκεκριμένης πώλησης. Ένα διαλειτουργικό σύστημα θα κατέγραφε τη δηλωθείσα πώληση ως εκκρεμότητα, έτσι ώστε οι αρμόδιες υπηρεσίες (π.χ. Διευθύνσεις Μεταφορών και Επικοινωνιών, ΑΑΔΕ κ.λπ.) να ενημερώσουν εγκαίρως τον πωλητή για τη μη ολοκλήρωση της μεταβίβασης της κυριότητας του οχήματος.

Β. Οι οικονομικές υπηρεσίες όλων των δήμων της χώρας δεν έχουν ηλεκτρονική πρόσβαση σε κανένα από τα Μητρώα Οχημάτων είτε του Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών είτε της ΑΑΔΕ, ώστε να είναι σε θέση να εντοπίζουν τα στοιχεία των ιδιοκτητών-κατόχων των οχημάτων κατά τον χρόνο βεβαίωσης των ποσών που προέρχονται από πρόστιμα ΚΟΚ.

Οι διαδικασίες που ακολουθούνται για την εύρεση των παραβατών και την ταμειακή βεβαίωση των προστίμων εις βάρος τους διαφοροποιούνται αισθητά μεταξύ των δήμων, με αποτέλεσμα την άνιση μεταχείριση των πολιτών. Περαιτέρω, οι οφειλέτες περιέρχονται ενίοτε σε εξαιρετικά δυσμενή οικονομική θέση λόγω καθυστέρησης ενημέρωσής τους για την παράβαση και το ύψος του επιβληθέντος προστίμου, όπως συχνά συμβαίνει σε περιπτώσεις απουσίας του παραβάτη οδηγού (π.χ. παράνομη στάθμευση) ή μη επ’ αυτοφώρω κατάληψής του (π.χ. παραβίαση ερυθρού σηματοδότη). Εκ του λόγου αυτού η οφειλή ενίοτε αυξάνεται υπέρμετρα, οδηγώντας ακόμα και στη λήψη μέτρων αναγκαστικής εκτέλεσης προς είσπραξή της εν αγνοία του οφειλέτη.

Πέραν αυτών, η μεγάλη καθυστέρηση στην ενημέρωση και στην είσπραξη των προστίμων ΚΟΚ οδηγεί, κυρίως, σε υπονόμευση του δικαιολογητικού λόγου επιβολής τους, που είναι η διαφύλαξη του αγαθού της οδικής ασφάλειας. Και αυτό διότι καταρρέει η χρονική εγγύτητα μεταξύ της παράβασης και της εκτέλεσης της προβλεπόμενης κύρωσης, ως αναγκαία προϋπόθεση για την ενεργοποίηση του αποτρεπτικού της αποτελέσματος. Σε αυτές τις περιπτώσεις τα πρόστιμα του ΚΟΚ καταλήγουν ένα απλό εισπρακτικό μέτρο.

Ο Συνήγορος έχει προτείνει την ηλεκτρονική καταγραφή της παράβασης και κυρίως την ηλεκτρονική ενημέρωση του οφειλέτη αλλά και του οικείου δήμου μέσω TAXIS, πράγμα που θα διασφάλιζε την έγκαιρη και πλήρη ενημέρωση, αυξάνοντας ταυτόχρονα την εισπραξιμότητα των προστίμων. Συναφή πρόταση αποτελεί η επέκταση της χρήσης του ολοκληρωμένου πληροφοριακού συστήματος της ΕΛΑΣ για τη συλλογή και διαχείριση δεδομένων τροχαίων ατυχημάτων και της επιβολής ποινών σε θέματα οδικής κυκλοφορίας μέσω φορητών συσκευών (tablets) και στην καταγραφή άλλων παραβάσεων του ΚΟΚ, όπως της παράνομης στάθμευσης.

Γ. Οι ΔΟΥ έχουν πρόσβαση στο Μητρώο Οχημάτων του Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών και το Μητρώο Οχημάτων της ΑΑΔΕ ενημερώνεται με τις αντίστοιχες κινήσεις και αλλαγές, χωρίς όμως να συμβαίνει και το αντίστροφο. Χαρακτηριστική συνέπεια αυτού αποτελεί η μη ενημέρωση του Μητρώου του Υπουργείου Μεταφορών για τη θέση οχήματος σε φορολογική ακινησία. Η συνακόλουθη διεκπεραίωση διοικητικών διαδικασιών όπως, π.χ., η έκδοση αντιγράφου της άδειας κυκλοφορίας, που δεν συνάδουν με το καθεστώς αυτό, οδηγούν στην αυτόματη άρση του και στην εκ νέου επιβάρυνση του οχήματος με τέλη κυκλοφορίας και ασφάλιστρα, χωρίς μάλιστα καμία ενημέρωση του ιδιοκτήτη. Άλλη συνέπεια αποτελεί η αδυναμία των περιφερειακών υπηρεσιών μετα- φορών να πληροφορηθούν αυτόματα τη μη οφειλή τελών κυκλοφορίας, προκειμένου να διεκπεραιώσουν διαδικασίες μεταβίβασης του οχήματος.

Δ. Στις περιπτώσεις κλοπής οχήματος και μετά την πάροδο τριμήνου από τη δήλωση της κλοπής, η αρμόδια αστυνομική αρχή χορηγεί βεβαίωση στην οποία αναφέρεται ο χρόνος της κλοπής, η σύνταξη σχετικής δικογραφίας, καθώς και ότι το όχημα δεν έχει ανευρεθεί μέχρι την ημέρα αυτή. Με τη δήλωση κλοπής του οχήματος στην αστυνομική αρχή, το εν λόγω όχημα καταχωρείται στην Εθνική Βάση Αναζητούμενων Οχημάτων της ΕΛΑΣ. Λόγω, ωστόσο, μη διασύνδεσης του συστήματος αυτού με το Μητρώο Οχημάτων της ΑΑΔΕ, ο πολίτης πρέπει να προσκομίσει ο ίδιος τη δήλωση στη ΔΟΥ στην οποία υπάγεται, προκειμένου το όχημα να τεθεί σε «αναγκαστική ακινησία» λόγω κλοπής, άλλως εξακολουθεί να βαρύνεται με τέλη κυκλοφορίας, ασφάλιστρα κ.λπ. Ακόμα και σε περιπτώσεις κατάσχεσης οχημάτων από τις αστυνομικές αρχές της χώρας και παράδοσης αυτών στη Διεύθυνση Διαχείρισης Δημόσιου Υλικού της ΑΑΔΕ, το Μητρώο Οχημάτων της ΑΑΔΕ δεν ενημερώνεται, ώστε το όχημα να τεθεί αυτόματα σε καθεστώς αναγκαστικής ακινησίας

Ε. Σε πολλές περιπτώσεις, η κατοχή οχήματος αποτελεί τεκμήριο οικονομικής κατάστασης. Μια τέτοια περίπτωση είναι και η χορήγηση πετρελαίου θέρμανσης. Εάν ο αιτούμενος εμφανίζεται στο Μητρώο Οχημάτων της ΑΑΔΕ ως κάτοχος περισσότερων των δύο οχημάτων, η αίτησή του απορρίπτεται αυτομάτως από το ηλεκτρονικό σύστημα. Ακόμη και αν ένα όχημα έχει κλαπεί και δεν βρίσκεται πλέον στην κατοχή του, δεν διαγράφεται από το σύστημα, αλλά παραμένει καταχωρισμένο και εξακολουθεί να θεωρείται περιουσιακό στοιχείο. Ούτε η ένδειξη «Κλοπή» στην Εθνική Βάση Αναζητούμενων Οχημάτων της ΕΛΑΣ επιτρέπει τη διεκπεραίωση της αίτησης, διαγραφή δε του οχήματος από τα ηλεκτρονικά αρχεία δεν είναι εφικτή εφόσον αυτό εξακολουθεί να ευρίσκεται ως αναζητούμενο στη βάση της ΕΛΑΣ.

Οι εν λόγω διαπιστώσεις, υπογραμμίζει ο Συνήγορος του Πολίτη, έχουν επισημανθεί επανειλημμένα εγγράφως στις υπηρεσίες και την πολιτική ηγεσία των εμπλεκόμενων υπουργείων (Εσωτερικών, Οικονομικών, Υποδομών) και έχει τονιστεί η ανάγκη διασύνδεσης των συστημάτων.

Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρ. 29 του πρόσφατου Ν. 4530/2018 «Θέματα μεταφορών και άλλες διατάξεις», προβλέπεται ότι, κατόπιν έκδοσης Κοινής Υπουργικής Απόφασης, ο προσδιορισμός του ύψους των διοικητικών προστίμων συγκεκριμένων κατηγοριών παραβάσεων του ΚΟΚ θα συνδέεται με κριτήρια του φορολογητέου εισοδήματος του «παραβάτη», ενώ επίσης η βεβαίωση των ποσών των προστίμων θα γίνεται «με έντυπο ή ηλεκτρονικό τρόπο». Από την παραπάνω νομοθετική διάταξη συμπεραίνει κανείς ότι η ηλεκτρονική επικοινωνία των πληροφοριακών συστημάτων οχημάτων μεταξύ συγκεκριμένων υπηρεσιών (ΑΑΔΕ και Αρχηγείο Ελληνικής Αστυνομίας) κρίνεται αναγκαία και φαίνεται εφικτή.

Περαιτέρω, οι διατάξεις του άρθρ. 49 «Μητρώα - Διαδικτυακές Εφαρμογές» του Ν.4530/2018, όπου ρητά αναφέρεται η δημιουργία Εθνικού Μητρώου Οχημάτων στο Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών, το οποίο μπορεί να διασυνδέεται με μητρώα που τηρούνται από άλλες υπηρεσίες, δημιουργούν εφεξής το κατάλληλο έδαφος, ώστε να διασυνδεθούν όλες οι ανωτέρω βάσεις δεδομένων με στόχο την ενιαία ηλεκτρονική απεικόνιση της κατάστασης κάθε οχήματος

Με τον τρόπο αυτό η πραγματική κατάσταση του οχήματος δεν θα απεικονίζεται μόνο στον φυσικό φάκελο που τηρείται συνήθως ελλιπώς στην κατά τόπον αρμόδια Διεύθυνση Μεταφορών και Επικοινωνιών της Περιφέρειας, υπηρεσία η οποία συμβαίνει πολύ συχνά να είναι διαφορετική από αυτή στην οποία θα λάβει χώρα μια νέα διοικητική διαδικασία σε σχέση με το όχημα.

Η πλήρης διασύνδεση όλων των βάσεων δεδομένων όπου απεικονίζονται στοιχεία οχημάτων και, ακόμη καλύτερα, η δημιουργία μιας ενιαίας βάσης δεδομένων με πλήρη στοιχεία και η αντίστοιχη επιλεκτική διαβάθμιση των δικαιωμάτων πρόσβασης και καταχώρισης ανά αρμοδιότητα θα αποτελούσαν έργο σημαντικού εκσυγχρονισμού της ελληνικής δημόσιας διοίκησης και αποφυγής μεγάλης ταλαιπωρίας υπηρεσιών και πολιτών, υποστηρίζει η Αρχή.