Το Ινστιτούτο Εργασίας (ΙΝΕ) σε συνεργασία με το ΚΑΝΕΠ / ΓΣΕΕ έδωσαν στη δημοσιότητα την Έκθεση «Η μετάβαση της ελληνικής οικονομίας σε ένα νέο υπόδειγμα ανάπτυξης. Μια εναλλακτική πρόταση στην Έκθεση Πισσαρίδη» (διαβάστε εδώ την έκθεση).

Σύμφωνα με τη σχετική ανακοίνωση, η Έκθεση αναδεικνύει ιδέες, κοινωνικές αξίες και προτάσεις πολιτικής για ζητήματα που αφορούν τον κόσμο της εργασίας, όπως η βιομηχανική και η αναπτυξιακή στρατηγική της χώρας, ο επαναπροσδιορισμός της δημοσιονομικής πολιτικής, οι αναγκαίοι μακροοικονομικοί μετασχηματισμοί, η αύξηση του όγκου και της ποιότητας της απασχόλησης, η θεσμοθέτηση κατώτατων μισθών αξιοπρεπούς διαβίωσης, οι δεξιότητες του εργατικού δυναμικού, η επαγγελματική κατάρτιση, η εκπαίδευση και η εκπαιδευτική πολιτική, που θα μπορούσαν να συνεισφέρουν στη διαμόρφωση των προϋποθέσεων για τη μετάβαση της ελληνικής οικονομίας σε ένα βιώσιμο και διατηρήσιμο υπόδειγμα ανάπτυξης χωρίς αποκλεισμούς.

Όπως τονίζουν οι συντάκτες της έκθεσης, η θεωρητική βάση της Έκθεσης Πισσαρίδη είναι ένα σύνολο συμβατικών μικροοικονομικών υποθέσεων και προτάσεων για τον «υγιή» ρόλο του επιχειρηματικού τομέα και την «άριστη» ανταπόκρισή του σε ένα σύστημα αποτελεσματικών κινήτρων και διορθωτικών παρεμβάσεων για την αντιμετώπιση των ατελειών των αγορών. Η θεωρητική αυτή βάση, που περιγράφει πώς λειτουργεί μια υποθετική οικονομία, συμπληρώνεται και διανθίζεται από κοινότοπες διαπιστώσεις για ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, το οποίο περιλαμβάνει τη δημόσια διοίκηση, την υγεία, την παιδεία, τη δικαιοσύνη, το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, την αγορά εργασίας, τις επιχειρηματικές επενδύσεις, το τραπεζικό σύστημα κ.ά., που έχουν κατά καιρούς καταγραφεί στη συντηρητική βιβλιογραφία για την ελληνική οικονομία.

Ειδικότερα, όσο αφορά την κοινωνική ασφάλιση, οι συνάκτες αναφέρουν τα εξής:

Η πρόταση για την κεφαλαιοποίηση της δημόσιας επικουρικής ασφάλισης που περιλαμβάνεται στην Έκθεση Πισσαρίδη, όπως και στις στρατηγικές κατευθύνσεις του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, χειρίζεται το ζήτημα της ασφαλιστικής μεταρρύθμισης με τρόπο που αναπαράγει τις διαχρονικές πολιτικές παθογένειες για το κρίσιμο αυτό θέμα, καθώς δεν τεκμηριώνει τις επιπτώσεις στη βιωσιμότητα του συστήματος και τις συνέπειες στην οικονομία και στην κοινωνία.

Η πρόταση για την κεφαλαιοποίηση της δημόσιας επικουρικής ασφάλισης στηρίζεται στο γνωστό επιχείρημα της «ραγδαίας δημογραφικής γήρανσης της χώρας που θα οδηγήσει σε μεγάλη αύξηση του δείκτη εξάρτησης συνταξιούχων σε σχέση με τον ενεργό πληθυσμό». Αν και το δημογραφικό πρόβλημα είναι υπαρκτό, οι συνέπειές του θα εξαρτηθούν από τη μεταβολή μιας σειράς άλλων παραμέτρων και παραγόντων, όπως, για παράδειγμα, η επιδείνωση της σχέσης εργαζομένων/συνταξιούχων, η οποία ανατρέπει τη σχέση εισροών/δαπανών του συστήματος. Το ΙΝΕ ΓΣΕΕ έχει αναδείξει στις Εκθέσεις του ότι η επιδείνωση των προαναφερθέντων σχέσεων οφείλεται στον πολύ χαμηλό ρυθμό αύξησης της απασχόλησης που δημιουργεί ο ιδιωτικός τομέας της οικονομίας, στην αύξηση της μερικής και της προσωρινής απασχόλησης, στην εκτεταμένη εισφοροδιαφυγή, στην αδήλωτη εργασία, στη μείωση των μισθών κ.ά. Η μετάβαση της οικονομίας σε έναν υψηλότερο όγκο απασχόλησης και σε μισθούς αξιοπρεπούς διαβίωσης θα αντιστάθμιζε τις αρνητικές δημογραφικές συνέπειες. Αντίθετα, η πρόβλεψη της Έκθεσης Πισσαρίδη για αύξηση του ποσοστού απασχόλησης στο πλαίσιο των προτάσεών της κατά 1% σε ετήσια βάση μέχρι το 2030 είναι πρακτικά μια εκτίμηση επιδείνωσης της βιωσιμότητας του ασφαλιστικού συστήματος. Σε μια οικονομία όπου θα υπήρχε η πολιτική δέσμευση στο στόχο της πλήρους, παραγωγικής και ποιοτικής απασχόλησης, η βιωσιμότητα ενός αμιγώς διανεμητικού συστήματος ασφάλισης θα διασφαλιζόταν και από τον επιπρόσθετο λόγο ότι η παραγωγικότητα θα ήταν υψηλή.

Η Έκθεση Πισσαρίδη στηρίζει την πρότασή της για την κεφαλαιοποίηση της δημόσιας επικουρικής ασφάλισης σε ένα σύνολο υποθέσεων της συμβατικής οικονομικής σκέψης, χαμηλού ωστόσο ρεαλισμού. Πιο συγκεκριμένα, υποστηρίζεται ότι η κεφαλαιοποίηση της επικουρικής ασφάλισης θα οδηγήσει σε ηθελημένη αύξηση της αποταμίευσης των ασφαλισμένων, με τη μορφή των υψηλότερων εισφορών. Η Έκθεση Πισσαρίδη ισχυρίζεται ότι η αύξηση αυτή θα συμβεί ως αποτέλεσμα: α) ισχυρότερων κινήτρων προσφοράς εργασίας. Όμως, τα ισχυρότερα κίνητρα από μόνα τους δεν δημιουργούν υψηλότερες εισφορές, εκτός και αν η αύξηση της προσφοράς εργασίας ικανοποιηθεί από αύξηση της ζήτησης εργασίας. Το 1% αύξηση του ποσοστού απασχόλησης που προβλέπει η Έκθεση επαρκεί για να ικανοποιήσει την απαίτηση αυτή του νέου κεφαλαιοποιητικού συστήματος; Το τεράστιο κενό στη ζήτηση εργασίας που παρατηρείται διαχρονικά δεν αιτιολογεί την υπόθεση της αύξησης των εισφορών με τον τρόπο που υποθέτει η Έκθεση Πισσαρίδη. β) του καλύτερου ελέγχου που θα έχουν οι ασφαλισμένοι στις αποταμιεύσεις τους εξαιτίας και της προσδοκώμενης υψηλότερης σύνταξής τους. Η υπόθεση ότι οι ασφαλισμένοι με την ορθολογική συμπεριφορά τους θα προεξοφλήσουν με βεβαιότητα τη μελλοντική απόδοση της κεφαλαιοποιημένης αποταμίευσής τους και γι’ αυτό θα αυξήσουν άμεσα τις αποταμιεύσεις τους δεν χρήζει σοβαρού σχολιασμού, καθώς αποτελεί κυρίως αποτύπωση θεωρητικών πεποιθήσεων. Υποστηρίζεται μάλιστα ότι οι διαχειριστές του κεφαλαιοποιημένου πυλώνα των αποταμιεύσεων με μεγάλη διασπορά ρίσκου θα επενδύουν τα χρήματα των ασφαλισμένων διασφαλίζοντας υψηλή ασφάλεια για τις συντάξεις τους. Οι υποθέσεις αυτές έρχονται σε πλήρη αντίθεση με το εμπειρικό δεδομένο της αστάθειας και των μεγάλων διακυμάνσεων των αγορών χρήματος και κεφαλαίου, συνεπώς και των μεγάλων κινδύνων που εγκυμονεί η κεφαλαιοποίηση της δημόσιας επικουρικής ασφάλισης.

Τα λανθασμένα επιχειρήματα που χρησιμοποιούνται στην Έκθεση Πισσαρίδη για την αιτιολόγηση της πρότασής τους περί κεφαλαιοποίησης της επικουρικής ασφάλισης δεν σταματούν εδώ. Υποστηρίζεται ότι η μεταρρύθμιση αυτή θα έχει ευεργετική επίδραση και στις επενδύσεις, ειδικά εάν συνδυαστεί με στοχευμένα φορολογικά κίνητρα για τοποθετήσεις στην εγχώρια κεφαλαιαγορά. Πρώτον, η επένδυση της αποταμίευσης αυτής αποκλειστικά στην εγχώρια κεφαλαιαγορά δεν ικανοποιεί την υπόθεση της μεγάλης διασποράς ρίσκου που θα διασφαλίσει την ασφάλεια των αποταμιεύσεων των ασφαλισμένων, όπως υποθέτει η Έκθεση Πισσαρίδη. Δεύτερον, η επένδυση στην εγχώρια κεφαλαιαγορά μπορεί να μη διασφαλίζει τις προσδοκίες υψηλότερης σύνταξης που θα παρακινήσουν τους ασφαλισμένους να αυξήσουν τις αποταμιεύσεις τους, όπως επίσης υποθέτει η Έκθεση Πισσαρίδη. Τρίτον, αν οι αποδόσεις στις διεθνείς αγορές είναι υψηλότερες των φορολογικών κινήτρων, η εκροή της αποταμίευσης αυτής στο εξωτερικό θα υπονομεύσει στο σύνολό τους τις θετικές υποθέσεις της Έκθεσης Πισσαρίδη που στηρίζουν την πρόβλεψή της για την αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Αν στο τελευταίο και πιο πιθανό ενδεχόμενο προσθέσουμε το χρηματοδοτικό κενό που θα δημιουργηθεί στο δημόσιο ασφαλιστικό σύστημα, καθώς μέρος των εισφορών των εργαζομένων θα κατευθύνεται προς τις μελλοντικές συντάξεις τους και όχι προς την κάλυψη των συντάξεων των σημερινών συνταξιούχων, τότε η προτεινόμενη μεταρρύθμιση της Έκθεσης Πισσαρίδη δημιουργεί υψηλό ρίσκο βιωσιμότητας του ασφαλιστικού συστήματος και υψηλό ρίσκο να βρεθούν οι εργαζόμενοι αντιμέτωποι με υψηλότερες εισφορές και φόρους και οι συνταξιούχοι με χαμηλότερες συντάξεις. Η πρόταση αυτή δημιουργεί αφενός υψηλό δημοσιονομικό ρίσκο σε μια χώρα με αυστηρούς δημοσιονομικούς περιορισμούς και αφετέρου μεγάλο κοινωνικό κίνδυνο εξαιτίας της υπονόμευσης της αρχής της αλληλεγγύης των γενεών ακόμη και στην κύρια σύνταξη.

Η ασφαλιστική μεταρρύθμιση πρέπει να γίνεται με ουσιαστικό κοινωνικό διάλογο βάσει της διασφάλισης του δημόσιου χαρακτήρα του συστήματος, της ενίσχυσης της διαγενεακής αλληλεγγύης, της αναδιανεμητικότητας και της αναλογικότητας εισφορών-παροχών. Επιπρόσθετα, θα μπορούσε να ενισχυθεί περαιτέρω, ύστερα από κοινωνικό διάλογο, ο πυλώνας της επαγγελματικής ασφάλισης, λαμβάνοντας υπόψη την εμπειρία των θετικών προσπαθειών που έχουν γίνει σε συγκεκριμένους κλάδους στη χώρα μας και τις επιτυχημένες πρακτικές σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Υποστηρίζουμε προτάσεις και παρεμβάσεις που διασφαλίζουν:

• Την αναπτυξιακή διάσταση του συστήματος ασφάλισης. Ειδικά ως προς την κύρια ασφάλιση τη διαταξική, την ενδογενεακή και τη διαγενεακή κατανομή του κόστους και των παροχών με δικαιοσύνη και αλληλεγγύη.
• Τη χρησιμοποίηση ποιοτικών και ποσοτικών δεικτών για την ενίσχυση της συνοχής μεταξύ του ασφαλιστικού, του δημοσιονομικού και του μακροοικονομικού συστήματος βάσει της κυκλικής συμπεριφοράς βασικών οικονομικών μεταβλητών και της δυναμικής της μεγέθυνσης. Η χρησιμοποίηση δεικτών, όπως του δείκτη οικονομικής εξάρτησης ηλικιωμένων, του δείκτη αναλογιστικής δικαιοσύνης και του δείκτη διαγενεακής αλληλεγγύης, είναι καθοριστική για τη διασφάλιση της μακροχρόνιας βιωσιμότητας του συστήματος.
• Την αξιολόγηση του ασφαλιστικού συστήματος ως αναπόσπαστο τμήμα της γενικότερης αναπτυξιακής στρατηγικής που θα αξιολογεί την εξέλιξη της σχέσης ανάμεσα στο ασφαλιστικό σύστημα, στο δημοσιονομικό σύστημα και τη δυναμική της οικονομικής μεγέθυνσης με κριτήριο το βιοτικό επίπεδο της παρούσας και της μελλοντικής γενεάς.
• Την αύξηση των πόρων μέσω μιας σειράς παρεμβάσεων στο σκέλος των εργασιακών σχέσεων και της απασχόλησης, όπως η θεσμοθέτηση Προγραμμάτων Εγγυημένης Απασχόλησης, η αύξηση του κατώτατου μισθού στο επίπεδο του μισθού αξιοπρεπούς διαβίωσης και η ενίσχυση των ΣΣΕ.
• Την ενίσχυση των συμβάσεων εργασίας πλήρους απασχόλησης και τον περιορισμό της μερικής και της εκ περιτροπής εργασίας.
• Την άμεση εφαρμογή πολιτικών για την αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος.
• Την ουσιαστική αντιμετώπιση της εισφοροδιαφυγής και της αδήλωτης εργασίας που στερούν από τα ταμεία σημαντικούς πόρους.