Σε σύντομο χρονικό διάστημα οι πρόσφυγες αυτοί κατόρθωσαν να μετατρέψουν την πόλη του Ερμή στο σημαντικότερο εμπορικό λιμάνι της νεοσύστατης τότε Ελλάδας.
Η ίδρυση της πόλης, το 1826, συμπίπτει με την αρχή και της νεότερης ελληνικής αρχιτεκτονικής. Οι Ερμουπολίτες, εύποροι και καλλιεργημένοι, δίνουν στην πόλη τους μια πνευματική ακτινοβολία, πρωτόγνωρη για την εποχή και την κατάσταση της υπόλοιπης Ελλάδας. Μια πόλη γεμάτη ζωή και μεγαλόπρεπα κτίρια που δημιουργήθηκε από το μηδέν σε ελάχιστο χρόνο.
Αξιοσημείωτες υποδομές με τη χρηματοδότηση ιδιωτικών κεφαλαίων και του Δήμου, εργοστάσια, βιοτεχνίες, ναυτιλιακές εταιρείες, το τελωνείο, το λοιμοκαθαρτήριο, το καρνάγιο, οι ταρσανάδες και το ναυπηγείο την αναδεικνύουν γέφυρα μεταξύ Ανατολής και Δύσης.
Εκατοντάδες πλοία και χιλιάδες τόνοι εμπορευμάτων φεύγουν και έρχονται από το λιμάνι. Πολλές χώρες του εξωτερικού προχωρούν στην ίδρυση προξενείων στην Ερμούπολη. Τα μοναδικής αξίας νεοκλασικά κτίρια και μνημεία που κοσμούν σήμερα την Ερμούπολη μαρτυρούν το μέγεθος της ακμής που γνώρισε τότε η πόλη.
Οι εξέχουσες μορφές της πολιτικής, οικονομικής και πολιτιστικής ζωής του νησιού, όπως ο Δημήτριος Βικέλας, ο Εμμανουήλ Ροίδης, ο Γιώργος Σουρής, ο Εμμανούλης Μπενάκης, ο Στέφανος Σκουλούδης και πολλοί άλλοι συμβάλουν στην αναγέννηση του ελληνικού πνεύματος και την πρωτοκαθεδρία της Ερμούπολης και όλης της Σύρου στο οικονομικό, πολιτιστικό και κοινωνικό γίγνεσθαι του νεοσύστατου ελληνικού κράτους.
Αυτή είναι με λίγα λόγια η Ερμούπολη. Η Ερμούπολη του Κερδώου και Λόγιου Ερμή που μεγαλούργησε και έκανε γνωστό το νησί της Σύρου στα πέραντα του κόσμου.
Ίδρυση
«Υπό την σκέπην του Ερμού...»
Ήταν 24 Ιουνίου του 1826, στο προαύλιο του νεόδμητου ναού της μεταμόρφωσης και υπό την προεδρία του απεσταλμένου της κυβέρνησης Δρόσου Μανσόλα, όταν ο Χιώτης μεγαλέμπορος Λουκάς Ράλλης διετύπωσε την πρόταση να αφιερωθεί η πόλη στον Κερδώο Ερμή.
«Υπό την σκέπην του Ερμού, εφόρου του εμπορίου συνέστη και προήχθη η πόλις» δήλωσε και ομόφωνα η συνέλευση «κοινή ψήφο έκλεξαν δημογέροντας κατά τον τρόπο των άλλων επαρχιών και ούτως εσυστήθη τώρα πρώτον Κοινόν της νέας ταύτης πόλεως ήτις ονομάσθη Ερμούπολις»
«Ερμούπολιν! Ερμούπολιν!»
Φώναξαν όλοι οι δημογέροντες και μέσα σε λίγα χρόνια συντελέσθηκε ένα αστικό θαύμα.
Ναυτιλία – Εμπόριο
Η Ερμούπολη ευτύχησε να αποκτήσει το πρώτο λιμάνι της ελεύθερης Ελλάδας, γεγονός που έδωσε ώθηση στην αναπτύξη της ναυτιλίας της.
Εντυπωσιακό είναι το κτίριο του τελωνείου, που κατασκευάστηκε στα 1859 έως 1861, και θεμελιώθηκε επίσημα από τον βασιλιά Όθωνα. Την ναυτιλιακή της ανάπτυξη η Ερμούπολη την χρωστάει, κατά κύριο λόγο, στην δράση της εταιρεία «Ελληνική Ατμοπλοϊα» που ιδρύεται το 1856, αλλά και στα ναυπηγεία της, τους περίφημους ταρσανάδες, που τροφοδοτούσαν όλη την Ελλάδα με πλοία. Εκτιμάται ότι την συγκεκριμένη εποχή ναυπηγήθηκαν στους Συριανούς ταρσανάδες πάνω από 2.000 πλοία, καθώς και το πρώτο σιδερένιο ελληνικό ατμόπλοιο.
Το Καρνάγιο & ο Ταρσανάς
Τα καρνάγια και οι ταρσανάδες της Σύρου βρίσκονται στην δυτική πλευρά του λιμανιού και εγκαταστάθηκαν στο σημείο αυτό στα μέσα του 19ου αιώνα. Τα καρνάγια είναι οι χώροι επισκευής των ξύλινων σκαριών, ενώ οι Ταρσανάδες είναι οι χώροι κατασκευής των. Βρίσκονται δίπλα στο μεγάλο ναυπηγείο του νησιού, το «Νεώριο».
Ο ναυπηγοί μεταφέρθηκαν το 1870 στην περιοχή αυτήν όπου απλώνονταν σε πολύ μεγαλύτερη έκταση από τη σημερινή. Ο ταρσανάς είναι η συνέχεια ναυπηγείου των Μαυρίκων και του καρνάγιου του Τζώρτζη.
Ταρσανάς
Ο Ταρσανάς της Σύρου είναι το παλαιότερο εν ενεργεία ναυπηγείο αυτού του είδους στην Ελλάδα και ταυτόχρονα μιά από τις παλαιότερες επιχειρήσεις του νησιού που δραστηριοποιείται από το 1860 μέχρι σήμερα.
Αντικείμενο του ταρσανά είναι η ναυπήγηση, επισκευή, διαχείμαση και συντήρηση κάθε είδους σκάφους μέχρι 500 τόνους καθώς και η επισκευή και συντήρηση ηλεκτρομηχανολογικού εξοπλισμού σκαφών.
Καρνάγιο
Μετά την παλιγγενεσία, μια από τις πρώτες ναυπηγικές μονάδες στο νησί ήταν το μεγάλο καρνάγιο. Αρχικά, το καρνάγιο αποτελούσε χώρο μόνο για μικρές επισκευαστικές δραστηριότητες, αλλά στην συνέχεια άρχισαν σε αυτό να ναυπηγούνται και μεγαλύτερα σκάφη από εκείνα που ναυπηγούνταν στον ταρσανά.
Πολιτισμός – Παιδεία
Επίκεντρο του πολιτισμού, αναμφίβολα, θεωρείται το εντυπωσιακό θέατρο «Απόλλων» που θεμελιώθηκε στα τέλη του 1862 (σε σχέδια του αρχιτέκτονα Πιέτρο Σαμπό) και εγκαινιάστηκε στις 20 Απριλίου 1864. Άλλη σημαντική κοιτίδα πολιτισμού αποτελεί και η ίδρυση του 1ο ιστορικού Γυμνασίου της Ελλάδας, αλλά και άλλων πρώτυπων ιδιωτικών σχολείων, στα οποία δίδαξαν τα μεγαλύτερα πνεύματα της εποχής (Ν.Βάμβας, Χρ.Ευαγγελίδης κ.α.) ενώ από τα θρανία τους πέρασαν μεγάλες προσωπικότητες της Ελλάδος (Ελ.Βενιζέλος, Α.Συγγρός, Γ.Χαλεπάς, Μ.Ελευθερίου κ.α.)
Σημείο αναφοράς του υψηλού πολιτιστικού επιπέδου της Ερμούπολης αποτελεί και το πνευματικό κέντρο, που χτίστηκε με σχέδια του Πιέτρο Σαμπό και μετράει ήδη περισσότερα από 150 χρόνια ζωής.
Τέλος, ένα ακόμα απτό παράδειγμα υψηλής τέχνης αποτελεί και ο πίνακας του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου (El.Greco) με τίτλο «Κοίμησης της Θεοτόκου» που φιλοξενείται στον Ιερό Νάο Κοίμησης της Θεοτόκου.
Η πρωτοπόρος Ερμούπολη
Απαριθμώντας, ενδεικτικά, μερικές από τις πρωτιές της Ερμούπολης, η αρχή γίνεται με την παράσταση του πρώτου θεατρικού έργου που γράφτηκε για τον μεγάλο ξεσηκωμό του Γένους από την σπουδαία Ευανθία Καϊρη, με τίτλο «Νικήρατος». Αυτή την πρωτοπορία της Ερμούπολης έχει πολιτισμική αξία καθώς πλαισιώνει την αφετηρία του ελληνικού θεάτρου με θεματογραφία εμπνευσμένη από τον Αγώνα, συστήνει στο κοινό την πρώτη ελληνίδα θεατρική δημιουργό και αποτελεί την πρώτη θεατρική παράσταση ενώ συνεχιζόταν η Επανάσταση.
Ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της πόλης είναι και το πρώτο δημόσιο νοσοκομείο της Ελλάδας που λειτουργεί το 1825 – 1826, ενώ το 1833 – 1834 ιδρύεται το ιστορικό πρώτο γυμνάσιο της Ελλάδας με γυμνασιάρχη τον Νεόφυτο Βάμβα.
Το 1836 συστήνεται το πρώτο Εμπορικό Επιμελητήριο και το 1844, η αρτισύστατη Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος ίδρυσε το πρώτο υποκατάστημά της στην Ερμούπολη, ενώ τον ίδιο χρόνο ολοκληρώνεται και η πρώτη κατασκευή φάρου (στην Διδύμη).
Το 1861 ιδρύεται το πρώτο ναυπηγείο που ονομάστηκε «Νεώρειον» και τον Φεβρουάριο του 1879 δημιουργείται στην Ερμούπολη το πρώτο στην Ελλάδα εργατικό Σωματείο.
Το 1880 στήθηκε για πρώτη φορά παγκοσμίως μνημείο προς τιμή του αγνώστου στρατιώτη (Άταφου Αγωνιστή), ενώ το 1973 κατασκευάστηκε στο «Νεώρειο» πάλι σε παγκόσμια πρωτιά το πρώτο ηλεκτρικό αυτοκίνητο που ονομάστηκε «Enfield 8000”
Ασφαλιστικές Εταιρίες
Η μεγάλη ανάπτυξη του εμπορίου και της βιομηχανίας ευνόησε ιδιαίτερα την ίδρυση ασφαλιστικών εταιριών και ασφαλιστικών πρακτορείων ως και ξένων ασφαλιστικών εταιριών.
Η πρώτη ασφαλιστική εταιρία της Ελλάδας ιδρύθηκε τον Απρίλιο του 1829 από τους κατοίκους της Ερμούπολης, ιδρύθηκε από Χιώτες και ονομάσθηκε «Greek Insurance Foundation». Μια δεύτερη ασφαλιστική εταιρία ιδρύθηκε τον Αύγουστο του 1830 και ονομάσθηκε «The Friends of Trade Insurance Company».
Μέχρι το 1832 η Ερμούπολη είχε ήδη πέντε ασφαλιστικές εταιρίες.
Στην συνέχεια είκοσι τρείς ασφαλιστικές εταιρίες και δέκα ασφαλιστικά ευρωπαικά agencies ιδρύθηκαν σε χρόνο ρεκόρ σαν την General Insurance of Trieste, The French Companies Prevoyance, Compoir, Maritime Securite and Confiance, The Egyptian Companies «Khedive» and «The Egyptian Company» and may others.
Αρχιτεκτονική
Το στοιχείο που καθηλώνει τα βλέμματα όλων είναι ο περίλαμπρος Ιερός Ναός του Αγίου Νικολάου, που θεμελιώθηκε στις 28 Φεβρουαρίου 1848, σε σχέδια του Γ.Μεταξά και εγκανιάστηκε επισήμως στις 14 Σεπτεμβρίου 1870.
Λίγο βορειότερα, η συνοικία «Βαπόρια» αποτελεί το πλέον αριστοκρατικό κομμάτι της Ερμούπολης, στολισμένο με δεκάδες νεοκλασικά και αρχοντικά κτίρια.
Ορισμένες από τις πιο σημαντικές αρχιτεκτονικές δημιουργίες της πόλης βρίσκονται και στο κοιμητήριο του Αγίου Γεωργίου, όπου εντυπωσιακά μαυσωλεία αποτελούν κομψοτεχνήματα σπουδαίων Ελλήνων και Ιταλών καλλιτεχνών. Αξιο αναφοράς είναι και το λοιμοκαθαρτήριο, το οποίο χτίστηκε στα 1839 – 1841 και βρίσκεται στην περιοχή των Λαζαρέττων.
Επίσης εξαιρετικά ενδιαφέρουσες είναι και οι οροφογραφίες που υπάρχουν σε δεκάδες αρχοντικά σπίτια της Ερμούπολης, καθώς αποτελούν πραγματικά έργα τέχνης.
