Κεντρική εικόνα: Κωνσταντίνος Χατζόπουλος, Πορτρέτο από τη Σέντα Χατζοπούλου

1. Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο
Με αφορμή το Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο «Κωσταντίνος Χατζόπουλος, ο πολύτροπος» που διοργανώνεται στο Αγρίνιο (20-22 Σεπτεμβρίου 2024), από τα Εργαστήρια «Θέατρο, Φιλοσοφία, Εκπαίδευση» και «Ιστορίας του Βιβλίου» του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών ΕΚΠΑ και τον Δήμο Αγρινίου, υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού, το οποίο θα επανεκτιμήσει την πολύπλευρη προσωπικότητα του Κωνσταντίνου Χατζόπουλου, ας σταθούμε λίγο στον «πολύτροπο» Κωνσταντίνο Χατζόπουλο. Στον Αγρινιώτη ποιητή, πεζογράφο, κριτικό, θεατρικό μεταφραστή, εισηγητή του συμβολισμού στη νεοελληνική πεζογραφία, σοσιαλιστή διανοούμενο και δημοτικιστή.

Λίγα λόγια για τη βιοεργογραφία του Κωνσταντίνου Χατζόπουλου, φωτίζοντας την πολύπλευρη και ενδιαφέρουσα μορφή του, ανάβοντας κάποια από τα σβησμένα κεριά των ημερών της ζωής του...

Λίγα λόγια και για τον Φιλολογικό και Λογοτεχνικό Όμιλο «Κωνσταντίνος Χατζόπουλος».

Ο Κωνσταντίνος Χατζόπουλος σε παιδική ηλικία (1879)

2. Βιεργογραφία Κωνσταντίνου Χατζόπουλου

Βιογραφία
Ο Κωσταντίνος Χατζόπουλος (Αγρίνιο, 1868-Πρίντεζι, 1920) ήταν μυθιστοριογράφος, ποιητής, διηγηματογράφος, μεταφραστής και δοκιμιογράφος, από τους πρωτοπόρους του δημοτικισμού και του σοσιαλισμού στην Ελλάδα. Γεννημένος στο Αγρίνιο (Βραχώρι), είναι το πρώτο από τα επτά παιδιά του κτηματία Ιωάννη Χατζόπουλου και της Θεοφανίας Στάικου. Ως πρωτότοκος περνά τα παιδικά του χρόνια στα «Λυκορράχια», το μεγάλο κτήμα του παππού του Στάικου που αργότερα θα κληρονομήσει.

Μετά τη φοίτησή του στο Γυμνάσιο Μεσολογγίου, έρχεται στην Αθήνα σε ηλικία μόλις 14 χρονών και εγγράφεται στη Νομική Σχολή. Παίρνει το πτυχίο του και δημιουργεί τις πρώτες του φιλίες με τους κύκλους των νέων λογοτεχνών. Τα καλοκαίρια γυρνά στο Αγρίνιο. Τη φύση και τη ζωή των κατοίκων της περιοχής θα απεικονίσει αργότερα στα έργα του.

Μετά τη στρατιωτική του θητεία (1889-1891) επιστρέφει ως δικηγόρος στο Αγρίνιο όπου και εργάζεται για ένα μικρό διάστημα (έως το 1983), αλλά ήδη το ενδιαφέρον του είναι στραμμένο αποκλειστικά στην τέχνη. Έρχεται στην Αθήνα εγκαταλείποντας οριστικά την επιστήμη του.

Αναχωρεί για τη Γερμανία (1900), όπου σπουδάζει στο Μόναχο, στη Δρέσδη και στη Λειψία και εντρυφεί στη φιλολογία και την ποίηση των βόρειων λαών, και των σοσιαλιστικών ιδεών που επηρέασαν το έργο του. Παντρεύεται τη νεαρή Φινλανδή ζωγράφο Σάννυ Χάγκμαν (Sanny Häggman). Γεννιέται η μονάκριβη κόρη τους (1902) την οποία θα ονομάσουν Σέντα, όπως την ηρωίδα του «Ιπτάμενου Ορλάνδου» του Βάγκνερ. Το διάστημα από το 1901-1905 μένουν οικογενειακώς στην Αθήνα.

Τα χρόνια της δεύτερης αποδημίας του στο Μόναχο (1905-1914) αποτελούν τη γονιμότερη περίοδο του έργου του. Από την ποίηση στρέφεται στην πεζογραφία και στο διάστημα αυτό γράφει όλα σχεδόν τα διηγήματα και τα μυθιστορήματά του. Πολύ σημαντική είναι και η ιδεολογική στροφή, καθώς προσχωρεί στον σοσιαλισμό και προσπαθεί να μεταδώσει τις ιδέες του στην Ελλάδα με το λογοτεχνικό του έργο, την αρθρογραφία του, τις μεταφράσεις και με τη συμμετοχή του σε πολιτικούς λόγους.

Με την κήρυξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου επιστρέφει με την οικογένειά του βιαστικά στην Ελλάδα και, όταν φτάνει στην Αθήνα, αποφεύγει να αναμειχθεί ενεργά στη σοσιαλιστική δραστηριότητα. Συμμετέχει στην ίδρυση της «Εταιρείας Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών» (1916). Υπογράφει, μαζί με άλλους δημοκρατικούς διανοούμενους, τη «Διακήρυξη προς τον Βασιλέα», με την οποία ζητούσαν από τον Κωνσταντίνο να μην οδηγήσει την Ελλάδα στον πόλεμο στο πλευρό της Γερμανίας. Παίρνει μέρος στην ενθουσιώδη υποδοχή του Βενιζέλου (1917).

Μετά τον θάνατο του πατέρα του (1918) κληρονομεί το μεγαλύτερο μέρος της οικογενειακής περιουσίας και πουλάει στους αδελφούς Παπαστράτου το κτήμα sτα «Λυκορράχια». Το κτήμα αργότερα έγινε Πάρκο και δωρήθηκε από τους αγοραστές στον Δήμο Αγρινίου.

Στις αρχές του 1920 μετακομίζει με την οικογένειά του στο πρώτο τους ιδιόκτητο σπίτι στην Αθήνα (οδό Μαυρομιχάλη). Υποφέρει από νευρική γαστρίτιδα, αλλά η ψυχική του διάθεση είναι καλύτερη και οι πνευματικές του δυνάμεις ανανεωμένες. Γράφει και δημοσιεύει καινούργια έργα, ενώ σχεδιάζει σε επανέκδοση διορθωμένα τα παλαιότερά του. Το καλοκαίρι ταξιδεύει με την οικογένειά του στο Μόναχο, για να φέρουν τα υπόλοιπα πράγματά τους στο καινούργιο τους σπίτι. Στις 3 Αυγούστου πεθαίνει από τροφική δηλητηρίαση στο ιταλικό ατμόπλοιο Montenegro. Η κηδεία του γίνεται στο Πρίντεζι. Μετά από χρόνια η κόρη του μετέφερε τα οστά του και τα οστά της γυναίκας του στο Α΄ Νεκροταφείο της Αθήνας.

Κωνσταντίνος Χατζόπουλος το 1900 («Ε.Λ.Ι.Α.»)

Εργογραφία
Στη λογοτεχνία εμφανίζεται σε νεαρή ηλικία (1884), δημοσιεύοντας το ποίημά του «Έλα Ξανθή» στο περιοδικό «Εβδομάς». Χρησιμοποιεί συνήθως τα φιλολογικά ψευδώνυμα: Πέτρος Βασιλικός και Γληγόρης Παπαστάθης. Εκδίδει τις δύο πρώτες ποιητικές του συλλογές «Τραγούδια της ερημιάς» και «Τα ελεγεία και τα ειδύλλια» (1898), που ανήκουν στο ρεύμα του «Συμβολισμού».

Από τον Νοέμβριο του1898 έως τον Οκτώβριο του 1899 εκδίδει το περιοδικό «Η Τέχνη». Παρά τη μικρή του διάρκεια, το υψηλής στάθμης αυτό περιοδικό έγινε σταθμός για τα ελληνικά γράμματα με τη θερμή υποστήριξη της δημοτικής, τους εκλεκτούς συνεργάτες του και τη συστηματική παρακολούθηση των ξένων λογοτεχνιών.

Πολλά διηγήματα και μυθιστορήματά του δημοσιεύει σε περιοδικά της εποχής («Ο Νουμάς», «Παναθήναια», «Εθνικόν Ημερολόγιον»), όπως τα διηγήματα «Το φθινόπωρο» (έργο σταθμός της ελληνικής πεζογραφίας, καθώς αποτελεί το κορυφαίο πεζογράφημα του συμβολισμού στην Ελλάδα), «Ο Πύργος του Ακροποτάμου», «Τάσω, Στο σκοτάδι και άλλα διηγήματα», τα μυθιστορήματα «Αγάπη στο χωριό», «Το όνειρο της Κλάρας». Στα έργα του αυτά ακολουθεί τις αρχές του ρεαλισμού και του νατουραλισμού.

Μεταφράζει ευρωπαϊκά θεατρικά έργα, τα οποία παίζονται στο Βασιλικό Θέατρο (1903-1906). Στο κριτικό του έργο εντάσσονται μελέτες για τους Παλαμά, Κρυστάλλη, Καμπύση κ.ά, για τον συμβολισμό, τον δημοτικισμό και τον σοσιαλισμό .

Διακρίσεις
Η γενέτειρα πόλη, το Αγρίνιο, τίμησε τον κορυφαίο συγγραφέα και στοχαστή (ενδεικτική αναφορά).

• Με απόφαση του Δημοτικού Συμβούλου Αγρινίου το 1928 επί δημαρχίας Ανδρέα Παναγόπουλου, η έως τότε «Πλατεία Υπαίθρου Αγοράς», εκεί ήταν το πατρικό του σπίτι, μετονομάζεται σε «Πλατεία Κωσταντίνου Χατζοπούλου».
• Το 1956, ο Θέρμιος γλύπτης Κλέαρχος Λουκόπουλος κατασκευάζει την προτομή του Κ. Χατζόπουλου, που τοποθετείται στην Πλατεία από τον Δήμαρχο Ηλία Σαγεώργη στα αποκαλυπτήριά της οποίας παρευρέθηκε και η κόρη του. Όταν το δημοτικό συμβούλιο, υποκύπτοντας στις ανάγκες των περιοίκων, κατασκευάζει στο κέντρο της πλατείας «Βεσπασιανές» (δημοτικά ουρητήρια), ξεσηκώνεται μεγάλος φιλολογικός και πολιτιστικός θόρυβος και η προτομή του μεταφέρεται στο Παπαστράτειο Πάρκο.
• Ιδρύεται «Ο Φιλολογικός Σύλλογος Κωνσταντίνος Χατζόπουλος» (1959).
• Τον Μάιο του 2008 γίνονται στην ανακαινισμένη πια πλατεία Χατζοπούλου τα αποκαλυπτήρια μιας νέας προτομής του Κ. Χατζόπουλου, την οποία φιλοτέχνησε ο γλύπτης Βασίλης Παπασάικας.
• Ο Δήμος Αγρινίου, με τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τον θάνατο του Κωνσταντίνου Χατζόπουλου, ανακηρύσσει το έτος 2020, ως «Έτος Κωσταντίνου Χατζόπουλου». Στο πλαίσιο των επετειακών εκδηλώσεων, εκδόθηκε από τον Δήμο Αγρινίου, υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, το λεύκωμα «Κωνσταντίνος Χατζόπουλος-Ένας κοσμοπολίτης συγγραφέας».
• Διοργανώνεται επιστημονικό συνέδριο από τον Δήμο Αγρινίου και το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων (4-17 Μαΐου 1993) στον χώρο του Δημοτικού Θεάτρου Αγρινίου, με τίτλο «Ο Κωνσταντίνος Χατζόπουλος ως συγγραφέας και θεωρητικός», τα Πρακτικά του οποίου εκδόθηκαν (1998).
• Διοργανώνεται Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο για τον Κωσταντίνο Χατζόπουλο «Κωσταντίνος Χατζόπουλος, ο πολύτροπος» στο Αγρίνιο (20-22 Σεπτεμβρίου 2024).

Ο Κωνσταντίνος Χατζόπουλος γύρω στα 1910 (»Ε.Λ.Ι.Α.»).

3. Ο Φιλολογικός Λογοτεχνικός Όμιλος Αγρινίου «Κωνσταντίνος Χατζόπουλος»

α) Το πνευματικό κλίμα στο Αγρίνιο τη δεκαετία του 1950
Την απουσία πνευματικής κίνησης στο Αγρίνιο, στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και στις αρχές της δεκαετίας του 1960, περιγράφει σε άρθρο του ο Γρηγόρης Κωσταράς (1937-2024), δημοσιευμένο στην εφημερίδα «Νέα Εποχή».

«Η εμπορική και άλλη πρόοδος της πόλεως [του Αγρινίου] βρίσκεται σε τόσην μεγάλην απόστασιν από την ασήμαντη πνευματική του κίνησι. Ατύχημα είναι που το πράγμα τον λόγον «κυροί». Και για να προλάβω ενδεχόμενες παρεξηγήσεις ότι η επιβεβαίωσις δεν αφορά στην πνευματική -θρησκευτική καλλίτερα- κίνηση, που συντελείται με τη φωτισμένη ηγεσία του ακαταπόνητου ιεροκήρυκα της πόλεως (και συλλογίζομαι τι τάχα θα απέμεινε αν δεν υπήρχε και η τελευταία), αλλά εννοώ τη φιλολογική και την άλλη κίνησι, τις καθόλου, δηλαδή, πνευματικές εκδηλώσεις του λαού, του κοινού μέσα στον αγρινιώτικο χώρο. Ειδικότερα οι μορφωμένοι δείχνουν μια απαράδεκτη αδιαφορία (αποστροφή θα έλεγε κάποιος αυστηρότερος) και ούτε που νοιάζονται για τη συγκρότησι ενός φιλολογικού συλλόγου (μαθαίνω με χαρά τη σύστασι του Φιλολογικού Συλλόγου «Κώστας Χατζόπουλος»), για την έκδοσι κάποιου περιοδικού που μακριά από κάθε άλλη σκοπιμότητα θα φιλοξενήση στις σελίδες του τον ώριμο καρπό της πνευματικής εργασίας, για την οργάνωσι τέλος πολιτιστικών διαλέξεων. Και γενικά διάγουν σε έναν όχι αξιέπαινο πνευματικόν ύπνον. […] Τους μορφωμένους, στους οποίους θα πρέπη να ζητηθούν τα αίτια του πνευματικού μαρασμού και της αδιαφορίας του κοινού, σφίγγει βασανιστικά η ρωμέικη μετατόπισι σ’ άλλους της πρωτοβουλίας και της ευθύνης. Καιρός είναι οι τολμηρότεροι, αυτοί που από φυσικού έχουν μέσα τον αέρα του ανήσυχου, να διασχίσουν το τέλμα τούτο, να εξουδετερώσουν τους κατοίκους του και να απαλλάξουν τον τόπο μας από το λίμνασμα, πράγμα όχι εύκολο».

β) Το ιστορικό τη ίδρυσης
Tην πρωτοβουλία καθώς και τις απαραίτητες ενέργειες για την ίδρυση του Φιλολογικού και Λογοτεχνικού Ομίλου Αγρινίου «Κωνσταντίνος Χατζόπουλος» διεκπεραίωσαν ο Αγρινιώτης δικηγόρος Γρηγόρης Μπακόλας και ο επίσης Αγρινιώτης, με Ευρυτανική καταγωγή, συγγραφέας Μάρκος Γκιόλιας. Ως σκοποί του Φιλολογικού Ομίλου «Κώστας Χατζόπουλος» (αυτή ήταν η αρχική ονομασία του Ομίλου), με βάση το Καταστατικό, το οποίο εγκρίθηκε στις 19 Φεβρουαρίου 1959 (με την υπ’ αριθ. 332/59 απόφαση του Πρωτοδικείου περί αναγνωρίσεώς του), ορίζονται οι εξής:

• Να δημιουργήση προϋποθέσεις πνευματικής, μορφωτικής και εκπολιτιστικής αναπτύξεως των μελών.
• Να εργασθή δια παντός νομίμου μέσου δια την καλλιτεχνικήν και πολιτιστικήν ανάπτυξιν της πόλεως του Αγρινίου και εν γένει την πνευματικήν Αναγέννησιν του Νομού Αιτωλίας και Ακαρνανίας.
• Να επιδιώξη την συγκέντρωσιν, διατήρησιν και αξιοποίησιν των λαογραφικών και ιστορικών στοιχείων της περιοχής, ως και την οργάνωσιν διαλέξεων, καλλιτεχνικών εορτών, εκδρομών, την έκδοση εντύπου περιοδικού ή εφημερίδος, ως και λοιπών πνευματικών εκδηλώσεων.
• Να επικοινωνή με άλλους παρομοίους συλλόγους της περιοχής δια την από κοινού ενέργειαν και φροντίδα της μορφωτικής αναπτύξεως του τόπου.
• Να περισυλλέξη και να εκδώση τα «Άπαντα» του ποιητού Κώστα Χατζόπουλου, ως και των λοιπών ποιητών και λογοτεχνών της πόλεως του Αγρινίου.
• Να προβή εν ευθέτω χρόνω εις την αγοράν της οικίας εις ην εγεννήθη και έζησε ο ποιητής Κώστας Χατζόπουλος και την μετατροπήν ταύτης εις Φιλολογικόν Μουσείον.
• Να συγκεντρώση στοιχεία δια την συγγραφήν της Ιστορίας του νομού Αιτωλοακαρνανίας, από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερον.

Τροποποιήσεις Καταστατικού: Στις 30 Απριλίου 2001, τροποποιείται το καταστατικό του συλλόγου και στην επωνυμία το «Κώστας» αντικαθίσταται από το «Κωνσταντίνος». Στις 23 Απριλίου 2003, τροποποιείται το καταστατικό, με απόφαση της Γενικής Συνελεύσεως των μελών και αλλάζουν η μεν διάρκεια της θητείας των μελών του Δ.Σ. από διετής σε τριετής, η δε επωνυμία του σε «Φιλολογικός και Λογοτεχνικός Όμιλος Αγρινίου «Κωσταντίνος Χατζόπουλος»», όπως είναι έως σήμερα.

γ) Πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο

• Γεώργιος Μπούκαρης (Πρόεδρος), ιατρός.
• Λάμπρος Τσιτσιμελής (Αντιπρόεδρος), δικηγόρος στο επάγγελμα και συγγραφέας του βιβλίου «Τα σκάνδαλα του Ολύμπου» (Αγρίνιο 1959). Ως ιδιοκτήτης του κινηματογράφου «Πάλλας» (1951-1975) -απέναντι από την κλινική του Παπαθανασιάδη, επί της οδού Χρ. Σαλάκου (νυν Κέντρου) και μεσοτοιχία με το «Τιτάνια»- παραχωρούσε την αίθουσά του για τα «Φιλολογικά Βραδυνά» που οργάνωνε ο Φιλολογικός Όμιλος. Υπήρξε, μάλιστα, πατέρας του Στέλιου Τσιτσιμελή, Δημάρχου Αγρινίου (1975-1986).
• Μάρκος Γκιόλιας (Γενικός Γραμματέας), συγγραφέας.
• Ανδρέας Τσιχριτζής (Ταμίας), υπάλληλος στην Αγροτική Τράπεζα, συνέστησε την αντιστασιακή ομάδα τραπεζικών στο Αγρίνιο.
• Χαρίλαος Φαφούτης (μέλος), δικηγόρος.
• Τασία Δ. Βότση (μέλος), ποιήτρια.
• Γρηγόρης Μπακόλας (μέλος), δικηγόρος, εκδότης της εφημερίδας «Κοινωνικόν Μέλλον» (Αγρίνιο 1960-1966).
• Πέτρος Δήμας (μέλος), ποιητής.
• Μαίρη Χρυσικοπούλου (μέλος), καθηγήτρια Ξένων Γλωσσών, ιδρύτρια και Πρόεδρος του «Παναιτωλοακαρνανικού Συλλόγου Γυναικών» (1976), του «Λαογραφικού Μουσείου Αιτωλοακαρνανίας» (1976) και συγγραφέας του βιβλίου «Γυναικείες μορφές της Αιτωλοακαρνανίας» (2000).

δ) Διατελέσαντες Πρόεδροι
Κάποια ονόματα διατελεσάντων Προέδρων είναι τα ακόλουθα:

• Πρώτος πρόεδρος, κατά τη διετία 1960-1962, ήταν ο γιατρός Γεώργιος Μπούκαρης, που διοργάνωσε και πραγματοποίησε εκδηλώσεις με ομιλητές εκπροσώπους της διανόησης και του πνεύματος, όπως ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος, ο Μιχάλης Περάνθης, ο Νικηφόρος Βρεττάκος, ο Γιώργος Αθάνας, ο Δημήτρης Γιάκος, ο Γιώργος Βαλέτας.
• Κατά τη διετία 1964-1966, ο Θεόδωρος Ντεντόπουλος, καθηγητής φιλόλογος και διδάκτορας φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέρης,
• Από τον Ιούνιο του 1966, ο Γρηγόρης Κωσταράς, καθηγητής φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
• Από τον Οκτώβριο του 1991, ο Χρήστος Τζούλης, καθηγητής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, ο οποίος επανεκλέγεται τη διετία 1993-1994. Ιδρύει το «Λαϊκό Πανεπιστήμιο» από όπου πέρασαν από την πόλη προσωπικότητες των γραμμάτων, των τεχνών και των επιστημών (π.χ. Κώστας Ζουράρις, Παναγιώτης Λαμπρίας, Μιχάλης Παπαγιαννάκης, Φώτης Κουβέλης, Χρήστος Γιανναράς, Σεραφείμ Φυντανίδης, Γιώργος Κουμάντος).
• Θ.Μ. Πολίτης, Λογοτέχνης-συγγραφέας για τρεις θητείες, ο οποίος διοργανώνει ποιητικούς διαγωνισμούς στη μνήμη του πεζογράφου Κώστα Δημάδη, της ποιήτριας Τασίας Δ. Βότση και του τέως Δημάρχου, βουλευτή, θεατρικού συγγραφέα και ποιητή, Στέλιου Τσιτσιμελή.
• Βασίλης Μαγκλάρας, συμβολαιογράφος.
• Βασιλική Μαραγιάννη, Συμβολαιογράφος (νυν Πρόεδρος)

ε) Μια Φιλολογική Συζήτηση στο Αγρίνιο το 1960
Τέλος, αξίζει ιδιαίτερης αναφοράς για την αποτύπωση του πνευματικού κλίματος στο Αγρίνιο η «Φιλολογική Συζήτηση στο Αγρίνιο το 1960», με αφορμή τη διάλεξη που έδωσε στην πόλη ο Μιχάλης Περάνθης, προσκεκλημένος του Φιλολογικού Ομίλου, ανήμερα τα Χριστούγεννα του 1959, με θέμα τον Σκιαθίτη «άγιο» της Λογοτεχνίας Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη. Η διάλεξη αυτή, πρωτοποριακή για τα δεδομένα της εποχής -όσον αφορά τον τρόπο ερμηνείας και προσέγγισης του έργου του Παπαδιαμάντη- ξεσήκωσε θύελλα διαμαρτυριών και «πυροδότησε» μια συζήτηση στον τοπικό τύπο στην οποία συμμετείχαν και «διασταύρωσαν τα ξίφη τους» σημαίνουσες προσωπικότητες της πόλεως (Στέφανος Δεληκωστόπουλος, Πέτρος Δήμας, Μαίρη Χρυσικοπούλου, Μάρκος Γκιόλιας), αλλά παράλληλα κατέδειξε την απρόσφορη και εχθρική περιρρέουσα εκπολιτιστική ατμόσφαιρα.

Η υπογραφή του Κωνσταντίνου Χατζόπουλου

Η Μεταξούλα Μανικάρου είναι φιλόλογος, συγγραφέας, Διδάκτωρ «Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» και Μεταδιδάκτωρ «Παιδικής Λογοτεχνίας». Διδάσκει στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. https://independent.academia.edu/MetaxoulaManikarou

Η αγγελία της έκδοσης του περιοδικού «Η Τέχνη», με ιδιόχειρη εγγραφή του Μιχαήλ Μητσάκη («Νέα Εστία», τχ. 332,15 Οκτωβρίου 1940).

Ο Κωνσταντίνος Χατζόπουλος σε φωτογραφία του 1919 με την κόρη του Σέντα-Ελένη στο Αγρίνιο στο κτήμα του στα «Λυκορράχια» (μετέπειτα Πάρκο)

Το σπίτι της οικογένειας Χατζόπουλου, όπου έζησε τα πρώτα παιδικά του χρόνια ο μεγάλος λογοτέχνης και βρισκόταν στη σημερινή πλατεία Χατζοπούλου (φωτογραφία της δεκαετίας του 1950).

Η Μεταμόρφωσις του Σωτήρος στο κτήμα του Κωνσταντίνου Χατζόπουλου

Η Πλατεία Χατζοπούλου στο Αγρίνιο

Πλατεία Χατζοπούλου: Αποκαλυπτήρια προτομής ποιητή Κ. Χατζόπουλου (30 Σεπτεμβρίου 1956). Αριστερά της προτομής η κόρη του ποιητή Σέντα Χατζοπούλου και δεξιά ο Παπαποστόλης Φαφούτης. [Πηγή: Σοφία Λαχανά - Πατρώνη]