*Γράφει ο Βασίλης Κ. Μπάλλας, Δικηγόρος Αθηνών, Επικεφαλής Τμήματος Ζημιών/Νομικής Υπηρεσίας ARAG HELLAS

^{*Οι ανωτέρω φωτογραφίες αναδημοσιεύονται από την επίσημη ιστοσελίδα της Europol.}

Χαρακτηριστικές είναι οι ανωτέρω φωτογραφίες που δημοσιεύονται στην επίσημη ιστοσελίδα της "Europol" και συνοδεύονται από αυστηρές προειδοποιήσεις των ειδικών σχετικά με την επικινδυνότητα του "σκοτεινού διαδικτύου" και τις παγίδες που κρύβει. Το περιεχόμενό των εν λόγω φωτογραφιών μόνο τυχαίο δεν είναι. 

Οι αρμόδιες διωκτικές αρχές έχουν προ πολλού ενεργοποιηθεί σε παγκόσμιο επίπεδο με σκοπό την ενημέρωση και προειδοποίηση των χρηστών του διαδικτύου και παρακολουθούν στενά τα εν λόγω δίκτυα. Τον Οκτώβριο του 2020 πραγματοποιήθηκε το 8ο Διεθνές Συνέδριο της Europol και Interpol με θέμα "εγκλήματα στον κυβερνοχώρο" και τη συμμετοχή περισσοτέρων από 400 ειδικών ("κομπιουτεράδες", ακαδημαϊκοί, νομικοί, διεθνείς φορείς κτλ.). 

Μόνο το 2019 μετά από οργανωμένες επιχειρήσεις της "Europol" έγιναν 61 συλλήψεις και κατασχέθηκαν 6,2 εκατομμύρια Ευρώ (χρυσός και μετρητά), ναρκωτικά και όπλα,  που σχετίζονται με σοβαρά ποινικά αδικήματα του οργανωμένου εγκλήματος, που διαπράχθηκαν στο "dark web" (ενδεικτικά: διακίνηση πλαστών εμπορευμάτων και χαρτονομισμάτων, εμπόριο ναρκωτικών, όπλων και εκρηκτικών, εμπόριο λευκής σαρκός κτλ.). Ταυτόχρονα οι διωκτικές αρχές "έκλεισαν" δεκάδες λογαριασμούς στο σκοτεινό διαδίκτυο. 

Στις πρόσφατες επιτυχίες των διωκτικών αρχών συγκαταλέγονται επίσης:

• Το FBI εντόπισε τον δημιουργό του "Silk Road", του πιο γνωστού διαδικτυακού χώρου  ναρκωτικών και παράνομων δραστηριοτήτων εν γένει στο dark web.
• Η ίδια Υπηρεσία κατάφερε να πάρει τον έλεγχο μιας σελίδας σχετικής με παιδική πορνογραφία στο dark web, με σκοπό να παρακολουθήσει τα μέλη της και να ασκήσει ποινικές διώξεις.

Συνεπώς πριν μπει κανείς στη διαδικασία "εξερεύνησης" πρέπει να έχει κατά νου ότι είτε εισέλθει στο dark web από περιέργεια είτε επειδή θέλει να προμηθευτεί κάτι που δεν μπορεί να βρει στο κοινό διαδίκτυο, κατά πάσα πιθανότητα οι κινήσεις του θα  παρακολουθούνται από τις διωκτικές αρχές. Κυρίως όμως θα πρέπει να έχει κατά νου ότι θα συνυπάρχει στα εν λόγω δίκτυα με άτομα του διαδικτυακού υποκόσμου.

Για να αντιληφθεί κανείς τη σοβαρότητα του εν λόγω θέματος, αναφέρομαι στην από 30.06.2019 συνέντευξή του Αστυνομικού Διευθυντή Βασιλείου Παπακώστα, Επικεφαλής της Διεύθυνσης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος στο ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ στην οποία, μεταξύ άλλων το σκοτεινό διαδίκτυο χαρακτηρίζεται "ως ορμητήριο παιδόφιλων, σατανιστών, εμπόρων ναρκωτικών και όπλων και κάθε λογής εγκληματία. Μέσα από τον ηλεκτρονικό αυτό χώρο «ψαρεύουν» τα θύματά τους τα οποία γίνονται έρμαιο στις προθέσεις και στις πράξεις τους". Στην ίδια συνέντευξη γίνεται λόγος για  επίσημα στατιστικά στοιχεία της Διεύθυνσης Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, δυνάμει των οποίων ο συνολικός αριθμός υποθέσεων που χειρίστηκε η εν λόγω ειδική υπηρεσία της ΕΛ.ΑΣ  το 2018 ανήλθε σε 4.857 και σχετίζεται με οικονομικές απάτες μέσω διαδικτύου, παράνομη πρόσβαση σε υπολογιστικά συστήματα και παραβίαση της νομοθεσίας περί προσωπικών δεδομένων κτλ. Μόνο το 2018 η Διεύθυνση Ηλεκτρονικού Εγκλήματος απέτρεψε 368 αυτοκτονίες.

Πώς ορίζεται όμως με απλά λόγια το "dark web" (σκοτεινό διαδίκτυο) και το "deep web" (βαθύ διαδίκτυο) και σε τι διαφέρουν από το κοινό και γνωστό σε όλους διαδίκτυο ("surface web"); Με το παρόν άρθρο επιχειρείται μία προσέγγιση του εν λόγω φαινομένου και επισήμανση των νομικών κινδύνων  με τρόπο όσο το δυνατό πιο κατανοητό χωρίς πολλές τεχνικές  λεπτομέρειες.

Στη σχετική βιβλιογραφία το φαινόμενο του βαθέος και σκοτεινού διαδικτύου αποτυπώνεται σε μία κοινότυπη πλην όμως πολύ ταιριαστή εικόνα, δηλαδή τη γνωστή εικόνα του παγόβουνου, του οποίου η κορυφή αντιστοιχεί σε περίπου 10% του συνολικού του όγκου. Συνεπώς, όπως μόνο περίπου το 10% του παγόβουνου βρίσκεται πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και είναι ορατό, έτσι και το 10% του γνωστού σε όλους παγκόσμιου ιστού που εμπεριέχει λίγο- πολύ τις ευρέως γνωστές ιστοσελίδες όπως ενδεικτικά το Facebook, you tube, Wikipedia κτλ. είναι γνωστό και ορατό σε όλους τους χρήστες. 

^{*Η ανωτέρω φωτογραφία αναδημοσιεύεται από την  κάτωθι ιστοσελίδα 
https://www.thefinancialexpress.com.bd/views/dark-web-a-cyber-heaven-of-criminal-activity-1584714983} 

Τι γίνεται όμως με το υπόλοιπο 90% του διαδικτύου;

• "Deep web" - ΒΑΘΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

Το περιεχόμενο του Deep Web είναι αυτό που περιέχει στην πραγματικότητα όλο το διαδίκτυο. Το μέγεθός του, σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, είναι κατά προσέγγιση 400 έως 550 φορές μεγαλύτερο από αυτό του κοινού και γνωστό σε όλους "Surface Web".

Το βαθύ διαδίκτυο  είναι το τμήμα του διαδικτύου το οποίο δεν  δύναται να εντοπιστεί από τις γνωστές μηχανές αναζήτησης. Για παράδειγμα, οι προσωπικές ηλεκτρονικές μας διευθύνσεις δεν εμφανίζονται στις μηχανές αναζήτησης, διαφορετικά ο καθένας θα είχε πρόσβαση σε αυτές με μια απλή αναζήτηση στο Google. 

Συνεπώς σχεδόν όλοι μας έχουμε μπει ηθελημένα ή μη στο βαθύ διαδίκτυο "deep web".

• "Dark web" - ΣΚΟΤΕΙΝΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

Το σκοτεινό διαδίκτυο σχεδιάστηκε αρχικά για να προστατεύσει την ανωνυμία των δημοσιογράφων, των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος και να επιτρέψει την ελεύθερη έκφραση γνώμης και διακίνησης ιδεών εκείνων των πολιτών που ζουν σε κράτη με απολυταρχικά καθεστώτα, όπου η ελευθεροτυπία είναι περιορισμένη, η δε λογοκρισία είναι συνηθισμένη. 

Το σκοτεινό διαδίκτυο "dark web" συναντάται επίσης ως "charter web" ή "darknet" και στην ουσία αποτελεί ένα πολύ μικρό υποσύνολο του Deep Web.

Darknet είναι οποιοδήποτε δίκτυο στον παγκόσμιο ιστό, στο οποίο μπορούμε να έχουμε πρόσβαση με ειδικό λογισμικό, ειδικές ρυθμίσεις και διαπιστευτήρια, ή συγκεκριμένα πρωτόκολλα.

Δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα Darknet είναι τα δίκτυα peer-to-peer και δίκτυα ειδικά για αυξημένη ανωνυμία, όπως το Tor.

Οι διευθύνσεις του darknet αποτελούνται από μια τυχαία σειρά αριθμών και ακολουθούνται από την κατάληξη ".onion" αντί των τυπικών καταλήξεων που έχουμε συνηθίσει (".com", ".gr', ".org" κτλ.).

Αφορμή για τη συγγραφή του παρόντος άρθρου, στάθηκαν πρόσφατα ερωτήματα ασφαλισμένων της ARAG HELLAS με πρόγραμμα "Οικογενειακής Νομικής Προστασίας", τα οποία αφορούσαν κυρίως το "dark web" (σκοτεινό διαδίκτυο).

Τα κυριότερα ερωτήματα των ασφαλισμένων μας είχαν το εξής περιεχόμενο:

• Είναι επικίνδυνο το σκοτεινό δίκτυο, όπως υποδηλώνει η λέξη "σκοτεινό";

Απαντώντας αυστηρά νομικά και όχι τεχνικά, η άποψή μου είναι ότι είναι, ούτως ή άλλως επικίνδυνο να εισέλθει κανείς στο σκοτεινό διαδίκτυο, που γίνεται ακόμη πιο επικίνδυνο όταν ο χρήστης δεν είναι υποψιασμένος, συνειδητοποιημένος που βρίσκεται και δεν διαθέτει ανεπτυγμένες τεχνικές γνώσεις. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι έχει χαρακτηριστεί ως σκοτεινό και στις περισσότερες αναφορές ξένων άρθρων παρομοιάζεται με την "Άγρια Δύση του διαδικτύου". Πρέπει να αναλογιστεί κανείς ότι στο εν λόγω σκοτεινό διαδίκτυο είναι εξαιρετικά δύσκολο και συχνά σχεδόν αδύνατο να εντοπιστεί το στίγμα των χρηστών (I.P.). Εάν κάποιος εισέλθει "άοπλος' στην Άγρια Δύση του σκοτεινού διαδικτύου, απέναντί του θα έχει "βαριά οπλισμένους χρήστες" ενίοτε και "hackers", οι οποίοι εισήλθαν στον εν λόγω σκοτεινό ιστό για συγκεκριμένο λόγο και αποσκοπούν σε κάτι, προστατευόμενοι από την ανωνυμία τους, που τους κάνει σχεδόν αόρατους και ως εκ τούτου ιδιαίτερα επικίνδυνους. 

Εξαιτίας της φύσης του, το dark web γενικότερα δεν έχει φίλτρα που θα μας προστατεύσουν από οτιδήποτε. Κανένα “antivirus” δεν θα μας πει αν μια σελίδα είναι ασφαλής ή όχι. 

Εάν λ.χ. κάποιος "hacker" αφαιρέσει προσωπικά δεδομένα από τον υπολογιστή μας ή προσθέσει "κακόβουλο λογισμικό" ή υποκλέψει κωδικούς και καταφέρει να αφαιρέσει χρήματα από τους τραπεζικούς λογαριασμούς, υφίσταται μεν η  δυνατότητα καταγγελίες στις αρμόδιες διωκτικές αρχές, πλην όμως εκείνες δηλώνουν εύλογα ότι ερευνώνται κατά προτεραιότητα οι σοβαρές καταγγελίες που αφορούν κυρίως "διακίνηση και εμπόριο παράνομου υλικού παιδικής πορνογραφίας", "cyberbullying νέων που ενίοτε οδηγεί τα θύματα σε αυτοκτονία" κτλ.

Είναι πολύ πιθανό το θύμα που ζημιώθηκε από παρόμοιες παράνομες πρακτικές στο διαδίκτυο να μην καταφέρει ποτέ “να βρει το δίκιο του” όσο καλός κι εάν είναι ο δικηγόρος του, διότι η ανωνυμία του σκοτεινού διαδικτύου καθιστά αδύνατο να στραφούμε εναντίον του. Συνήθως μετά την διάπραξη κάποιων αδικημάτων οι επιτήδειοι απλά “κατεβάζουν” τις σελίδες και εξαφανίζονται. 

• Συνεπάγεται αυτομάτως η είσοδός μου στο dark web ότι στοχοποιούμαι ως χρήστης από τις αρχές και παρακολουθούμαι;

Εξαιτίας του πολυεπίπεδου συστήματος κρυπτογράφησης του Dark Web, οι ταυτότητες και οι τοποθεσίες των χρηστών του παραμένουν κρυφές, και ο εντοπισμός τους είναι εξαιρετικά δύσκολος από τις αρχές.
Η παρακολούθηση  όμως από τις διωκτικές αρχές όσων εισέρχονται στο dark web είναι πολύ πιθανή. Είναι όπως όταν κάποιος επισκέπτεται μία κακόφημη περιοχή λ.χ. μία γνωστή “πιάτσα εμπορίου ναρκωτικών” κι εκεί το πιθανότερο είναι να ελεγχθεί από την Αστυνομία, η οποία θα θεωρήσει ότι σκοπός της επίσκεψης δεν είναι ο περίπατος αλλά η προμήθεια ναρκωτικών ουσιών. 

• Τι υπάρχει μέσα στο "dark web";

Ο υπογράφων το παρόν άρθρο συνειδητά δεν επιχείρησε ποτέ να εισέλθει στο "dark web", διότι εάν και αρκετά εξοικειωμένος με τη νέα τεχνολογία, φοβήθηκα να περιηγηθώ στο σκοτεινό διαδίκτυο χωρίς να έχω έναν ειδικό τεχνικό στο πλευρό μου. Συνεπώς στο σημείο αυτό αναφέρομαι όχι στη δική μου εμπειρία ή ιδία αντίληψη, αλλά μόνο σε όσα δημοσιεύουν οι επίσημες αρχές (ενδεικτικά Europol, Interpol, FBI).

- σελίδες "ψαρέματος" στοιχείων και οικονομικών δεδομένων των χρηστών
Οι περισσότερες από αυτές είναι πιστά αντίγραφα δημοφιλών υπηρεσιών, όπως το PayPal. Σκοπός τους είναι να παραπλανήσουν τους ανυποψίαστους χρήστες στο να συμπληρώσουν τα στοιχεία του πραγματικού τους λογαριασμού και τελικώς να τους αποσπάσουν χρήματα. 
Για τον δικηγόρο που θα κληθεί να αναλάβει μία τέτοια υπόθεση "απάτης" σε βάρος του εντολέα του, είναι εξαιρετικά δύσκολο να κινηθεί νομικά, εάν δεν έχει στοιχεία αντιδίκου κατά του οποίου θα στραφεί με τα ενδεδειγμένα ένδικα βοηθήματα. Η δε γνωστή "μήνυση κατ’ αγνώστων" καθίσταται ουσιαστικά άνευ αντικειμένου όταν ο αντίδικός μας προστατεύεται από την ανωνυμία του dark net και μπορεί να βρίσκεται οπουδήποτε στον πλανήτη.

-  μαύρες αγορές του Dark Web 
Πραγματοποιείται εμπόριο λευκής σαρκός, διακινούνται ναρκωτικές ουσίες, όπλα, ακόμη και στρατιωτικός εξοπλισμός και εκρηκτικά.

- παράνομη πορνογραφία
Μεγάλο  χώρο στο dark web καταλαμβάνει και η μάστιγα της  παράνομης  πορνογραφίας. Στο Dark Web μπορεί κανείς να βρει  παράνομο πορνογραφικό υλικό για κάθε λογής . Εκ του λόγου αυτού εκεί "συχνάζουν" παιδόφιλοι, αναζητώντας ιδιαίτερα σκληρό και παράνομο υλικό και "ομοϊδεάτες" τους.

- hackers
Το σκοτεινό διαδίκτυο είναι σίγουρα ο παράδεισος των "hackers", οι οποίοι πληρώνονται αδρά για να παρέχουν τις υπηρεσίες τους.
Οι hackers του Dark Web λειτουργούν μεμονωμένα ή σε ομάδες, και αναλαμβάνουν την εκτέλεση ποικίλων ηλεκτρονικών εγκλημάτων. Επίσης, πολλές φορές έχει τύχει να βοηθήσουν στην εξαφάνιση κυκλωμάτων παιδεραστίας.

- παράνομος "τζόγος"
Οι περισσότερες συναλλαγές στο Dark Web γίνονται με τη χρήση κρυπτονομισμάτων. Ο λόγος είναι διότι η πληρωμή με ένα μη φυσικό νόμισμα βοηθά στη διατήρηση της ανωνυμίας και συνεπώς διευκολύνει τον εν λόγω ηλεκτρονικό "τζόγο".

- τρομοκρατία
Υπάρχουν ιστότοποι που φέρονται να χρησιμοποιούνται από το ISIS.

- δολοφόνοι επί πληρωμή κτλ.
Πρόκειται για σελίδες μέσω των οποίων προσλαμβάνονται πληρωμένοι δολοφόνοι. Οι τιμές εξαρτώνται από το άτομο το οποίο είναι ο στόχος, και κυμαίνονται από μερικές χιλιάδες έως και δεκάδες χιλιάδες δολάρια.
Μία από τις πιο σημαντικές απειλές στον Κυβερνοχώρο είναι η αναδιάταξη της εγκληματικότητας και η παροχή πλέον υπηρεσιών διάπραξης διαδικτυακών εγκλημάτων ως υπηρεσία, γνωστό ως «Crime as a Service».

-  "Pink Meth"
Το "Pink Meth" είναι ένας ιστότοπος που περιέχει φωτογραφίες και βίντεο και ονομάζεται και "black mail web site" καθώς  οι χρήστες πληρώνονται για να ανεβάζουν το προσωπικό, φωτογραφικό υλικό των πρώην  συντρόφων τους. Πολλοί δημοσιεύουν προσωπικές πληροφορίες, όπως ονοματεπώνυμα, διευθύνσεις, και προφίλ στο Facebook. Υπήρξαν πληροφορίες ότι η εν λόγω σελίδα έκλεισε από το FBI, όμως φήμες λένε πως έχει ανοίξει πάλι βαθιά στο Dark Web.
Οι διωκτικές αρχές δηλώνουν ιδιαιτέρως ανήσυχες για την εξάπλωση του ανωτέρω φαινομένου που οδηγεί στην κοινωνική απομόνωση των θυμάτων και δυστυχώς αρκετές φορές, νεαρής κυρίως ηλικίας άτομα, οδηγούνται στην αυτοκτονία. 

- Ανθρώπινα πειράματα- εμπόριο οργάνων 

- Αιρέσεις- σατανιστικές τελετές κτλ. 

Είναι γεγονός ότι η παρατεταμένη περίοδος "απαγόρευσης κυκλοφορίας" λόγω της πανδημίας έχει κυριολεκτικά “κλείσει τον κόσμο” στο σπίτι. Συχνά το διαδίκτυο φαντάζει ως μία διέξοδος από τη μοναξιά, την απομόνωση ή και την πλήξη που βιώνουν ιδιαιτέρως οι νέοι της εποχής μας. Έρευνες δημοσιογράφων και φοιτητών- ερευνητών έχουν αποδείξει ότι όποιος εισέρχεται στον κόσμο του σκοτεινού διαδικτύου, πέραν των νομικών κινδύνων που υφίστανται, ενδέχεται να δει εικόνες βίας, διαστροφής και παρανομίας  που ξεφεύγουν κατά πολύ από αυτά που έχουμε συνηθίσει λ.χ. να βλέπουμε στην τηλεόραση και το κοινό διαδίκτυο και  προκαλούν ισχυρά ψυχολογικά και ψυχικά τραύματα και σίγουρα δεν ξεχνιούνται εύκολα. 

Αυτό που οφείλει να αναρωτηθεί ο καθένας μας πριν εισέλθει στο dark web είτε από περιέργεια είτε για να βρει αυτό που αναζητά και δεν υπάρχει στο κοινό διαδίκτυο, είναι εάν αποδέχεται τον κίνδυνο συνύπαρξης στο ίδιο δίκτυο όχι μόνο με εγκληματίες του κοινού ποινικού δικαίου αλλά δέχεται, εμμέσως πλην σαφώς, να  ενισχύει το λόγο ύπαρξης αυτού του δικτύου διευκολύνοντας ή επιτρέποντας τη διάπραξη σοβαρών και ειδεχθών ποινικών αδικημάτων. 

 *Ο Βασίλης Μπάλλας είναι δικηγόρος και τα τελευταία δέκα πέντε σχεδόν χρόνια εργάζεται ως Επικεφαλής της Νομικής Υπηρεσίας της ARAG SE, Υποκατάστημα Ελλάδας. Γεννήθηκε, μεγάλωσε και σπούδασε στη Γερμανία.

Τα τελευταία είκοσι χρόνια ζει στην Ελλάδα, όπου και ολοκλήρωσε τις σπουδές του στη Νομική Σχολή Αθηνών.

Εργάστηκε αρχικά στο επίσημο, δικηγορικό γραφείο της Ελβετικής Πρεσβείας στην Ελλάδα και στη συνέχεια συνεργάστηκε επί σειρά ετών με μεγάλη δικηγορική εταιρία της Γερμανικής Πρεσβείας στην Αθήνα.

Εκλέγεται από το 2011 έως και σήμερα ως Αντιπρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εργαζομένων του Ομίλου.

Είναι παντρεμένος και πατέρας ενός τέκνου.