Γράφει ο Γιάννης Ν. Υφαντόπουλος, ακαδημαϊκός συντονιστής University of Athens MBA, Ειδίκευση Διοίκηση Υπηρεσιών Υγείας  

Βρισκόμαστε ήδη στην πλήρη εξέλιξη ενός τρίτου κύματος της πανδημίας Covid-19 με σημαντικές επιπτώσεις στην οικονομία και την υγεία. Με βάση τα πρόσφατα στοιχεία (13 Μαρτίου 2021), ο συνολικός αριθμός κρουσμάτων ανέρχεται σε 219.521 και ο αριθμός των θανάτων σε 7.038. Ο μέσος ημερήσιος ρυθμός αύξησης των κρουσμάτων είναι +1,2%. Το διάγραμμα 1 παρουσιάζει την εξέλιξη των κρουσμάτων της πανδημίας στη χώρα μας από τα τέλη Μαρτίου 2020 μέχρι σήμερα. Η κλίση της καμπύλης των τελευταίων ημερών δείχνει ότι βρισκόμαστε σε μια ανησυχητική εκθετική πορεία αύξησης των κρουσμάτων. Εάν δεν υπάρξει μια έγκαιρη αποκλιμάκωση της πορείας αυτής, τότε, μετά από ένα χρόνο πανδημίας, ίσως ξεπεράσουμε τα 3.000 κρούσματα προς τα τέλη του Μαρτίου 2021. Το ΕΣΥ έχει φθάσει στα όριά του, δεδομένου ότι η κάλυψη των ΜΕΘ στην Αττική ανέρχεται στο 92%. Τα περιστατικά Covid-19 μονοπωλούν τις εφημερίες των νοσοκομείων της Αττικής δημιουργώντας προβλήματα πρόσβασης και θεραπείας στη νοσηλεία των χρόνιων ασθενειών. 

Ο δείκτης θετικότητας, που καταγράφει το ποσοστό των θετικών μοριακών διαγνώσεων στα νοσοκομεία, έχει ξεπεράσει το 10%, ενώ στα μέσα Οκτωβρίου 2020 ήταν μόλις 3%. Από διεθνείς μελέτες έχει προκύψει ότι η αύξηση του δείκτη θετικότητας, πέραν του 4%, δημιουργεί σημαντικά προβλήματα ελέγχου της διασποράς της νόσου. Η εμπειρία από την Ελβετία και την Ιταλία είναι γνωστή για τις επιπτώσεις στα συστήματα υγείας από την αύξηση του δείκτη θετικότητας. 

Με την επιδείνωση των δεικτών θετικότητας, τα μέτρα πρόληψης και δημόσιας υγείας είναι αναγκαία και επιτακτικά όσο ποτέ άλλοτε. Στις δεδομένες συνθήκες πανδημίας θα πρέπει να αναπτύξουμε μια κοινωνική ευαισθησία. Μια στοιχειώδη κοινωνική συναίνεση. Μια κατανόηση και πειθαρχία για την άμεση υπακοή και εφαρμογή των μέτρων. Τα «κορωνοπάρτι» και οι συγκεντρώσεις δεν συμβάλλουν στην αποκλιμάκωση της πανδημίας. Αντίθετα, αυξάνουν την πιθανότητα μετάδοσης και αναστέλλουν την επιστροφή στην οικονομική ανάπτυξη και κανονικότητα. 

Η κύρια ερώτηση που μας απασχολεί είναι πόσο θα κρατήσει η πανδημία αυτή και πότε θα ανακάμψει η οικονομία μας Η οικονομική ιστορία προσφέρει μια ενδιαφέρουσα απάντηση στην ερώτηση αυτή γιατί έχει πολλά παραδείγματα να μας προσφέρει για τη στενή σχέση ανάμεσα στις πανδημίες και τις οικονομικές κρίσεις.

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ 

Ο υγειονομικός κύκλος των ασθενειών πολλές φορές συνυφαίνεται με τον οικονομικό κύκλο των υφέσεων, της οικονομικής δυσπραγίας, της ανεργίας, της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Το τρίπτυχο παγκοσμιοποίηση, πανδημίες και μικροβιακή ενοποίηση του κόσμου «χτύπησε» σε διαφορετικές στιγμές της Ιστορίας πολλές χώρες της υφηλίου επιφέροντας: οικονομικές κρίσεις, αυξανόμενες ανισότητες, εξαθλίωση των πόλεων, αλλά και κοινωνικές ανακατατάξεις με την αντίστοιχη δημιουργία νέων εμπορικών κέντρων. 

Η Ιστορία μάς δίδαξε ότι κάθε εκατό χρόνια περί- που παρουσιάζεται μια παγκόσμια επιδημία. Η μαύρη πανώλη το 1347-1352 αφάνισε μέσα σε πέντε χρόνια τον μισό πληθυσμό της Ευρώπης. Είχαμε 200 εκατ. θανάτους. Το 1520 η ιλαρά φόνευσε 56 εκατ. ανθρώπους. Ο 17ος αιώνας ήταν ιδιαίτερα θανατηφόρος για την Ευρώπη, αφανίζοντας ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού. Είναι εντυπωσιακές οι αναλυτικές στατιστικές θανάτων από την πανδημία της πανώλης που χτύπησε το Λονδίνο και την Ιταλία. Τον Σεπτέμβριο του 1665 στο Λονδίνο πέθαιναν 8.000 άτομα κάθε εβδομάδα. Οι δημοτικές αρχές υιοθέτησαν εκτεταμένα μέτρα καραντίνας και στιγματισμού. Επέβαλαν υποχρεωτική απομόνωση και σημείωναν έναν μεγάλο κόκκινο σταυρό σε κάθε σπίτι που είχε μολυνθεί από τον ιό. Στην Ιταλία η πανδημία διήρκεσε 3 χρόνια (1629-1631) και είχε ένα εκατομμύριο θανάτους. Τον 19ο αιώνα είχαμε μια ταυτόχρονη συνύπαρξη φονικών πανδημιών με μια έκρηξη θανάτων ανά την υφήλιο. Η χολέρα «φόνευσε» το 1817 πάνω από ένα εκατομμύριο άτομα ανά τον κόσμο. Η «Τρίτη Πανδημία» της πανώλης χτύπησε την Κίνα και την Ινδία με 12 εκατομμύρια θανάτους. Προς τα τέλη του 1800 είχαμε περισσότερους θανάτους στις ΗΠΑ και τη Ρωσία από οποιονδήποτε παγκόσμιο πόλεμο. Ο «κίτρινος πυρετός» (yellow fever) φόνευσε στις ΗΠΑ 150.000 άτομα και αποδεκάτισε τη Ρωσία με 1 εκατομμύριο θανάτους ως θύματα της Ρωσικής Γρίπης (Russian Flu).

Η ΠΑΝΩΛΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΤΡΑ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ 

Το 1828 η πανώλη εκδηλώθηκε και στη χώρα μας. Έπληξε αρχικά την Ύδρα και στη συνέχεια τον Πόρο. Είναι ενδιαφέρον να αναφέρουμε τις δημόσιες πολιτικές υγείας που έλαβε ο Καποδίστριας το 1828 για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Αξίζει να σημειωθεί πόσο πολύ προσομοιάζουν τα μέτρα πρόληψης και δημόσιας υγείας που υιοθετήθηκαν τότε με τις σημερινές πολιτικές υγείας. Ενδεικτικά αναφέρουμε το ακόλουθο κείμενο μέτρων που δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως: «Αν περιστάσεως τυχούσης, πόλις τις ή χωρίον είναι ύποπτα λοιμού, συγχρόνως μετά την περιστοίχησίν των υπό υγειονομικής γραμμής, ανάγκη πάσα να ληφθώσιν ευθέως μέτρα». Αρχικά θέσπισε μια πενταμελή επιτροπή από ντόπιους προκρίτους για τον έλεγχο των πανδημιών, δηλαδή μια αντίστοιχη Επιτροπή επιστημόνων Λοιμωξιολόγων-Επιδημιολόγων και λοιπών επιστημόνων που έχουμε σήμερα. 

Τα μέτρα που υιοθετήθηκαν ήταν καθοριστικά για την αντιμετώπιση της νόσου και απέβλεπαν στο: 
1) να απομακρυνθούν από την πόλη και να μπουν σε καθαρτήριο οι οικογένειες όσων είχαν νοσήσει, 2) να απολυμανθούν τα σπίτια όσων νόσησαν, 3) να υπάρχει ισχυρή επαγρύπνηση στις επαφές των συγγενών σε δημόσιους χώρους, 4) να καίγονται τα ρούχα όσων είχαν πεθάνει από τη νόσο, 5) να μπαίνουν σε καραντίνα για 50 ημέρες όσοι ήταν ύποπτοι (φορείς) ή ακόμα είχαν τη νόσο, αλλά δεν την είχαν εκδηλώσει. 

Η πολύμηνη καραντίνα της πανώλης, στην οποία τέθηκαν τα περισσότερα νησιά του Σαρωνικού, επέφερε σοβαρές κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις. Διατυπώθηκαν πολλές διαμαρτυρίες από τον πληθυσμό για την καραντίνα, την απομόνωση και την οικονομική ύφεση. Το 1837 η πανδημία της πανώλης έπληξε τον Πόρο με σημαντικό αριθμό θανάτων, λόγω της απερισκεψίας ορισμένων πολιτών να μην ακολουθήσουν τα μέτρα δημόσιας υγείας που είχε επιβάλει η κυβέρνηση. Η παρέμβαση όμως του κράτους με την αποστολή ειδικών λοιμωξιολόγων ιατρών, με επικεφαλής τον «πεπαιδευμένο ιατρόν» Π.Κ. Ιπίτην, επέτυχε τον έλεγχο της επιδημίας εντός 4 μηνών. Η ιστορία βλέπουμε ότι επαναλαμβάνεται αρχικά σαν μια τραγωδία και στη συνέχεια σαν μια πρόκληση. 

ΠΑΝΔΗΜΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 

Η πανδημία Covid-19 που εκδηλώθηκε στις αρχές Ιανουαρίου 2020 και εξαπλώθηκε με ταχύτητα σε όλο τον κόσμο ανέτρεψε βίαια την αναπτυξιακή δυναμική στην Ελλάδα, οδηγώντας την υφήλιο σε μια πρωτόγνωρη κοινωνική και οικονομική ύφεση. Τα αναπτυξιακά σενάρια και οι προβλέψεις των διεθνών οργανισμών για την προσδοκώμενη αύξηση του ΑΕΠ ανατράπηκαν πλήρως με συνεχείς αναθεωρήσεις και με αδυναμίες για προβλέψεις λόγω της μεγάλης αβεβαιότητας για την οικονομία. 

Στην Ελλάδα είχε προβλεφθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση μια αύξηση του ΑΕΠ για το 2020 κατά +2%. Στη συνέχεια, η Τράπεζα της Ελλάδος προέβλεψε μηδενική αύξηση του ΑΕΠ για το 2020. Πολύ σύντομα με την εξέλιξη της πανδημίας, η Morgan Stanley προέβλεψε ύφεση (-5,3%), για να έλθει στη συνέχεια το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο με μια νέα εκτίμηση για μείωση του ΑΕΠ στο -10%. Οι πρόσφατες στατιστικές της ΕΛ. ΣΤΑΤ. αναφέρουν μια ύφεση της ελληνικής οικονομίας στο -17%, με μια προσδοκώμενη ανάκαμψη στο 2% το 2021. Το διάγραμμα 2 παρουσιάζει την εξέλιξη του ετήσιου ρυθμού ανάπτυξης του ΑΕΠ για την περίοδο 2000-2021. 

ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΗ ΑΓΟΡΑ 

Εξετάζοντας τις τάσεις της ασφαλιστικής αγοράς για την περίοδο 2001-2021 (Διάγραμμα 3), παρατηρούμε μια εντυπωσιακή μέση ετήσια αύξηση κατά 5,8%. Μετά την ύφεση του 2002 και του 2008, τα ενεργητικά στοιχεία των ασφαλιστικών εταιρειών και των ταμείων επαγγελματικής ασφάλειας παρουσίασαν μια εντυπωσιακή αύξηση. Από 15.059 εκατ. ευρώ το 2008 αυξήθηκαν στα 19.966 εκατ. ευρώ το 2020. Αύξηση κατά 32,6%. Η έξοδος από την πανδημία αναμένεται να επιφέρει μια σημαντική αναπτυξιακή προοπτική στην ασφαλιστική αγορά. Για το λόγο αυτόν θα πρέπει να υιοθετηθούν οι κατάλληλες οικονομικές πολιτικές για την έξοδο από την κρίση. 

ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ 

Μέσα στη δίνη των επιδημιολογικών εξελίξεων, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, προσκαλεί τις χώρες-μέλη της Ε.Ε.-27 να αναπτύξουν κοινές στρατηγικές για τον εμβολιασμό του πληθυσμού. Δηλώνει μάλιστα ότι στόχος της Ε.Ε. είναι ο εμβολιασμός του 70% του ενήλικου πληθυσμού έως το καλοκαίρι, και μέχρι τον Μάρτιο του 2021 να έχει εμβολιασθεί το 80% των ατόμων άνω των 80 ετών και το 80% των επαγγελματιών υγείας. Στο ίδιο κλίμα, η Στέλλα Κυριακίδου, επίτροπος Υγείας και Ασφάλειας των Τροφίμων, αναφέρει ότι «συνεργαζόμενοι με ενότητα, αλληλεγγύη και αποφασιστικότητα, σύντομα μπορούμε να αρχίσουμε να βλέπουμε την αρχή του τέλους της πανδημίας». 

Πόσο εφικτός όμως είναι ο στόχος αυτός; Κατά πόσο η υπάρχουσα προσφορά εμβολίων από τις επώνυμες φαρμακευτικές εταιρείες μπορούν να καλύψουν τις υγειονομικές ανάγκες των 450 εκατομμυρίων πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Παρά τις προθέσεις της προέδρου και της επιτρόπου για μια ενιαία στρατηγική δημόσιας υγείας, ο «Πόλεμος των Εμβολίων» καλά κρατεί. 

Όταν η ζήτηση είναι κατά πολύ υψηλότερη της προσφοράς, τότε διαμορφώνονται συνθήκες αβεβαιότητας, ανισορροπίας και μονοπωλιακών τάσεων στην αγορά. Στις συνθήκες αυτές οι ηθικές αξίες αποτίμησης και ικανοποίησης των υγειονομικών αναγκών σε εμβόλια θα πρέπει να διασφαλισθούν από τους Διεθνείς Οργανισμούς σε συνεργασία με τα κράτη-μέλη. 

Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και η Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν θεσπίσει το Νέο Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας που αποβλέπει στην εμβάθυνση της οικονομικής ολοκλήρωσης και της κοινωνικής στήριξης των οικονομικά αδυνάτων με τη διάθεση 750 δισ. ευρώ. Για πρώτη φορά στην Ιστορία παρουσιάζεται μια αλληλεγγύη ανάμεσα στον Βορρά και στον Νότο, με την κατανομή του 50% στις χώρες-μέλη της Νότιας Ευρώπης που αντιπροσωπεύουν το 25% του πληθυσμού. Οι νέες αυτές προτάσεις αποβλέπουν στην αναδόμηση του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Μοντέλου, που υποστηρίζει την οικονομική βιωσιμότητα σε συνδυασμό με την ισότιμη πρόσβαση και την κοινωνική δικαιοσύνη. Οι αρχές αυτές θα πρέπει να υιοθετηθούν από τα κράτη-μέλη για την υγειονομική θωράκιση του πληθυσμού και την επιστροφή στην πολυπόθητη ανάπτυξη.

Διαβάστε το άρθρο όπως δημοσιεύθηκε στο ένθετο Health by Nextdeal, τεύχος 02 (πατήστε πάνω στην εικόνα για μεγέθυνση):