*Γράφει ο ΤΑΣΟΣ ΠΑΓΩΝΗΣ

Μια κορβέτα κλάσης FLOWER

Μετά το ΟΧΙ τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου του 1940, ο Στρατός έφερε μοιραία το βάρος της εθνικής προσπάθειας, όμως και το Ναυτικό και η Αεροπορία πολέμησαν αποτελεσματικά και είχαν πολλές επιτυχίες απέναντι στον υπέρτερο εχθρό.

Το Πολεμικό Ναυτικό, στην τελευταία φάση της γερμανικής εισβολής και στην προσπάθεια υποχώρησης στην Κρήτη, έχασε πολλές μονάδες του.

Όμως, όπως με υπερηφάνεια διατυπώνεται, «ουδέποτε υπέστειλε τη σημαία του». Συνέχισε να επιχειρεί με βάση την Αλεξάνδρεια, μαζί με τον βρετανικό Στόλο στη Μεσόγειο, με πολλές επιτυχίες και ηρωισμούς (παρά κάποια αρνητικά πρώιμα γεγονότα του Εμφύλιου, που ήρθε μετά).

Κάποιες μονάδες του, όπως τα αντιτορπιλικά «Αδρίας» και «Βασίλισσα Όλγα» και το Υποβρύχιο «Κατσώνης», έμειναν θρυλικά, ενώ και ο εμβληματικός «Αβέρωφ» επιχειρούσε κανονικά.

Το βρετανικό Ναυτικό, παρά την έλλειψη μονάδων, εκχώρησε ως δανεικές κάποιες μονάδες στο Π.Ν., μεταξύ των οποίων τέσσερις σχεδόν καινούργιες κορβέτες κλάσης «Flower», τις «Κριεζής», «Τομπάζης», «Αποστόλης» και «Σαχτούρης».

Οι δύο πρώτες έχουν μια ξεχωριστή ιστορία γιατί επιχειρούσαν στον Ατλαντικό.

Οι κορβέτες κλάσης «Flower» (τους δίνονταν ονόματα λουλουδιών από το Βρετανικό Ναυαρχείο) ήταν παράκτιων επιχειρήσεων (62 μέτρων, 930 τόνων, με πλήρωμα 85 ανδρών) με ανθυποβρυχιακό εξοπλισμό, που σχεδιάστηκαν βιαστικά το 1939 εν όψει του πολέμου, με δυνατότητα ναυπήγησης με έτοιμα τμήματα σε μικρά ναυπηγεία. Ως κύριο οπλισμό έφεραν ένα πυροβόλο των 102 mm στην πλώρη, ελαφρά αντιαεροπορικά και φυσικά βόμβες βυθού. Ως παράκτιων επιχειρήσεων, η γέφυρά τους ήταν ανοικτή, όπως και το πίσω μέρος του κελύφους του πυροβόλου.

Όταν ξέσπασε ο πόλεμος, κλήθηκαν να αναλάβουν ρόλο συνοδείας νηοπομπών λόγω της έλλειψης ή και της ακαταλληλότητας για το ρόλο των αντιτορπιλικών και έφεραν το δυσανάλογο βάρος της προστασίας των νηοπομπών στη «Μάχη του Ατλαντικού» απέναντι στα γερμανικά υποβρύχια. Η δυσκολότερη από τις διαδρομές των νηοπομπών ήταν εκείνη από τη Μ. Βρετανία στη Νέα Γη, στον Καναδά και πίσω, δηλαδή στον Βόρειο Ατλαντικό, όπου οι καιρικές συνθήκες, ιδιαίτερα το χειμώνα με μεγάλα κύματα, καταιγίδες, με βροχή ή χιόνι και επιπλέοντα παγόβουνα, ήταν απαγορευτικές για τόσο μικρά σκάφη, που είχαν μάλιστα ανοικτή γέφυρα. Ιδιαίτερα, ο χειμώνας του 43/44, που κλήθηκαν να επιχειρήσουν οι δύο ελληνικές κορβέτες, ήταν ο χειρότερος του πολέμου.

Ο «Κριεζής» (πρώην «HMS Coreopsis») ναυπηγήθηκε στη Σκωτία το 1940 και εντάχθηκε στο Π.Ν. τον Νοέμβριο του 1943, με κυβερνήτη τον πλωτάρχη Δ. Κιοσσέ (μετέπειτα ναύαρχο και αρχηγό ΓΕΝ), διατηρώντας τον κωδικό Κ 32.

Ο «Τομπάζης» (πρώην «HMS Tamaris») ναυπηγήθηκε στη Βόρειο Ιρλανδία το 1941 και εντάχθηκε στο Π.Ν., μαζί με τον «Κριεζή», με κυβερνήτη τον πλωτάρχη Γ. Παναγιωτόπουλο (μετέπειτα ναύαρχο και αρχηγό Στόλου) διατηρώντας τον κωδικό Κ 216.

Πλην των βασικών αξιωματικών, τα πληρώματα αποτελούντο από δύο ή τρεις ναυτικούς του Εμπορικού Ναυτικού και κατά λοιπά Έλληνες που βρέθηκαν εκείνη την εποχή στη Μ. Βρετανία με σχετική, ελάχιστη ή καμία ναυτική εμπειρία, με ένα καθεστώς εθελοντών/εφέδρων. Στην κορβέτα «Κριεζής» μάλιστα υπηρετούσε ως εθελοντής έφεδρος σημαιοφόρος ο Σταύρος Νιάρχος (και έφερε τα σχετικά παράσημα που απονεμήθηκαν).

Στις νηοπομπές συμμετείχαν στη δύσκολη διαδρομή του Βόρειου Ατλαντικού και ακολούθησαν την επικίνδυνη μοίρα των άλλων κορβετών. Χαρακτηριστικό ότι από τις 225 που ναυπηγήθηκαν, 22 τορπιλίστηκαν από υποβρύχια. Ομως έχουν πιστωθεί την καταστροφή 51 υποβρυχίων, παρά τη μικρή ταχύτητα των νηοπομπών (8 κόμβοι) και την ανώτατη δική τους των 16, έναντι των 17 της ταχύτητας επιφανείας των γερμανικών υποβρυχίων.

Η αφίσα της ταινίας με τον Jack Hawkins

Στιγμιότυπα από την ταινία

Οι δύο ελληνικές κορβέτες από τον Μάιο του 1944 εντάχθηκαν στο στόλο που κάλυψε την απόβαση στη Νορμανδία και συμμετείχαν ενεργά στην απόβαση στις 6 Ιουνίου του 1944. Στον «Κριεζή» μάλιστα έχει (σχεδόν) πιστωθεί η βύθιση ενός γερμανικού υποβρυχίου.

Οι συνθήκες ζωής στα σκάφη αυτά στη διάρκεια των νηοπομπών ήταν εφιαλτικές. Τα κύματα υπερέβαιναν την πλώρη και έσκαγαν στην ανοικτή γέφυρα «ζωντανά», λούζοντας τον κυβερνήτη και τις βάρδιες. Τα σπρέι έμπαιναν στο σκάφος από τους αεραγωγούς και το διέτρεχαν σε όλο το μήκος. Η υγρασία ήταν μόνιμη και το κούνημα τρομερό (μέχρι και 40 μοίρες κλίσεις). Μέσα στο χάος αυτό, αν τα υδρόφωνα έπιαναν ήχο υποβρυχίου, ξεκίναγε η καταδίωξη με βόμβες βυθού, αλλά με το μάτι στα πλοία της νηοπομπής ώστε να μη χαθεί η επαφή, γιατί μετά μπορεί και να μη τα έβρισκαν.

Η φρεγάτα «RCNS STORMONT»

Ο «ΚΡΙΕΖΗΣ» ως «HMS COMPASS ROSE»

Mε θέμα τις σκληρές αυτές συνθήκες, κυκλοφόρησε το 1951 το μυθιστόρημα «The Cruel Sea» («Η Απάνθρωπη Θάλασσα»), που έγινε αμέσως best seller. Το βιβλίο εξακολουθεί να πωλείται και σήμερα, καθώς θεωρείται κορυφαίο ανάγνωσμα για τον Πόλεμο του Ατλαντικού (γιατί δεν είναι μυθιστόρημα, αλλά ιστόρημα). Είναι γραμμένο από τον συγγραφέα Nicholas Monsarrat, που υπηρέτησε στο Βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό (RN), ως εθελοντής έφεδρος, σημαιοφόρος (1940), έως το 1945 υποπλοίαρχος, με πολλές διακρίσεις. Υπηρέτησε συνεχώς στη Μάχη του Ατλαντικού. Μεταξύ άλλων ήταν ύπαρχος στην κορβέτα «HMS Campanula» (κλάσης «Flower») και κυβερνήτης στη φρεγάτα «HMS Ettrick» (κλάσης «River»).

Στο μυθιστόρημα «πρωταγωνιστούν» δύο πολεμικά, η κορβέτα κλάσης «Flower» «ΗΜS Compass Rose» και η φρεγάτα κλάσης «River» «HMS Saltash» (που δεν υπήρξαν στην πραγματικότητα).

            Η φρεγάτα «HMAS DIAMANTINA»

Ο Σταύρος Νιάρχος υπηρέτησε στο «ΚΡΙΕΖΗΣ» ως έφεδρος σημαιοφόρος

Το βιβλίο γυρίστηκε σε ταινία το καλοκαίρι του 1952 με τίτλο «The Cruel Sea», με πρωταγωνιστές αστέρια της εποχής (Jack Hawkins, Stanley Baker κ.ά.), και κυκλοφόρησε στις αίθουσες το 1953 (και στην Ελλάδα) με πολύ μεγάλη επιτυχία.

Όπως ήταν φυσικό, για τα γυρίσματα αναζητήθηκαν τα κατάλληλα σκάφη (δεν υπήρχαν βέβαια τότε ψηφιακές δυνατότητες).

Αναζητήθηκε μια κορβέτα «Flower Class», αλλά δεν βρέθηκε κάποια, γιατί είχαν ήδη πωληθεί για εμπορικές χρήσεις και είχαν μεταποιηθεί ή για διάλυση. Η παραγωγή της ταινίας τελικά εντόπισε μία στη Μάλτα, που μόλις είχε επανεγγραφεί στα μητρώα του Ναυαρχείου.

Ήταν ο «Κριεζής»!

Ο δανεισμός της στο ελληνικό Π.Ν. είχε τερματιστεί και είχε επιστραφεί μόλις στον βρετανικό Στόλο στη βάση του στη Μάλτα, αναμένοντας να ρυμουλκηθεί πίσω για διάλυση.

Με συνοπτικές διαδικασίες μεταφέρθηκε στη βάση του βρετανικού Ναυτικού στο Plymouth για τα γυρίσματα. Στην ταινία, λοιπόν, ο «Κριεζής» είναι η κορβέτα «HMS Compass Rose» και φέρει τον αριθμό Κ 49, που ανήκε σε άλλη κορβέτα στον πόλεμο, την «HMS Crocus».

Ο «ΚΡΙΕΖΗΣ» με τον αριθμό του στην πρύμνη (Κ52)

Η σημαία του πλοίου

Στα γυρίσματα συνέβησαν διάφορα περιστατικά, όπως το ότι αναγνωρίστηκε ως «άγνωστο/ εχθρικό» πλοίο από μονάδες του αμερικανικού Ναυτικού ή ότι συγκρούστηκε με ένα βρετανικό Πολεμικό ή ότι παρ’ ολίγον να πνιγεί ο «ύπαρχος». Φυσικά, υπήρξαν και αρκετά ευτράπελα. Οι καιρικές συνθήκες λίγο έξω από την ακτή, ώστε αυτή να μη φαίνεται, ήταν καλές (ήταν Ιούνιος/Ιούλιος), αλλά όμως ακατάλληλες για σκηνές τρικυμίας. Έτσι ο «Κριεζής» έπλευσε σε ένα άλλο σημείο της περιοχής, το Portland Race. Στη ναυσιπλοΐα αυτό το σημείο αποφεύγεται γιατί έχει αντικρουόμενα παλιρροϊκά ρεύματα και κάποια ρηχά σημεία, ώστε παράγονται συχνά επικίνδυνα, μεγάλα κύματα και η θάλασσα γενικά είναι πολύ ταραγμένη. Ετσι ο «Κριεζής», ως «HMS Compass Rose», τα ξαναέβαλε με τις βόρειες θάλασσες και τα κατάφερε και πάλι πολύ καλά, όπως δείχνουν οι εντυπωσιακές σκηνές της ταινίας.

Στο τέλος των τοπικών γυρισμάτων τον Ιούλιο του 1952, η γέφυρα αποξυλώθηκε για να μεταφερθεί στο στούντιο για κάποιες σκηνές και ο «Κριεζής» ρυμουλκήθηκε στο διαλυτήριο… Όταν η ταινία προβλήθηκε, δεν ήταν πλέον ζωντανός.

Όμως και το άλλο πολεμικό της ιστορίας αυτής συνδέεται με την Ελλάδα. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, πρόκειται για μια φρεγάτα κλάσης «RIVER». Η κλάση αυτή σχεδιάστηκε το 1940, με βάση την εμπειρία των νηοπομπών. Οι φρεγάτες αυτές ήταν μεγαλύτερες από τις κορβέτες «FLOWER» (86,3 μέτρων, 1.390 τόνων και 107 πλήρωμα). Το Βρετανικό Ναυαρχείο και το Ναυτικό της Αυστραλίας (RAN) τους έδιναν ονόματα ποταμών, ενώ οι καναδικές (RCN) είχαν ονόματα πόλεων.

Από τις φρεγάτες αυτές σήμερα έχουν διασωθεί δύο: Η καναδική «RCNS Stormont», που είναι η διάσημη «ΧΡΙΣΤΙΝΑ Ο» του Ωνάση και η αυστραλιανή «HMAS Diamantina» ή απλώς «ΔΙΑΜΑΝΤΙΝΑ», που βρίσκεται στο Ναυτικό Μουσείο στο Brisbane στην Αυστραλία (Queensland Maritime Museum, Brisbane). Ως River Class, έχει πάρει τo όνομά της από ποταμό, τον Diamantina River.

Η «ΧΡΙΣΤΙΝΑ Ο», πρώην καναδική φρεγάτα «RCN Stormont»

O Diamantina River είναι ποταμός στην Queensland που εξερευνήθηκε το 1866 επί του πρώτου κυβερνήτη της επαρχίας Sir George Bowen και ονομάστηκε έτσι προς τιμήν της συζύγου του Διαμαντίνας, το γένος Ρώμα. Ο πατέρας της Γεώργιος Ρώμας ήταν μέλος του πρώτου Κοινοβουλίου των Ιονίων Νήσων, επί βρετανικής επικυριαρχίας, και Πρόεδρός του το 1850. Η Διαμαντίνα παντρεύτηκε τον Sir George στην Κέρκυρα το 1856, όταν ήταν πολιτικός γραμματέας της Βρετανικής Αρμοστείας. Ο Bowen διορίστηκε κατόπιν (πρώτος) κυβερνήτης του Queensland και έφθασε με τη γυναίκα του και την κόρη τους στο Brisbane στις 10 Δεκεμβρίου του 1859, όπου πλήθος 4.000 τους υποδέχθηκε με αγγλικές και ελληνικές (!) σημαίες. Η Διαμαντίνα ανέπτυξε μεγάλη κοινωνική και φιλανθρωπική δραστηριότητα, που την έκανε πολύ αγαπητή. Το άγαλμά της βρίσκεται μπροστά στο Παλαιό Κυβερνείο στο Brisbane, δρόμοι και πάρκα, και φυσικά ο ποταμός, έχουν το όνομά της και μια προτομή της βρίσκεται εμπρός από τη φρεγάτα.

Η «HMAS Diamantina» πέρασε στην εφεδρεία το 1946 και επανήλθε σε υπηρεσία από το 1959 έως το 1980 ως υδρογραφικό/μετεωρολογικό/ ωκεανογραφικό σκάφος. Εξερεύνησε και χαρτογράφησε τον Ινδικό Ωκεανό δυτικά της Αυστραλίας και ανακάλυψε το βαθύτερό του σημείο, που πήρε το όνομά της, Diamantina Deep και το ρήγμα Diamantina Fracture Zone (DFZ).

Το όνομα Diamantina ήρθε πάλι στην επικαιρότητα, όταν το 2016 χάθηκε η πτήση ΜΗ370 των Μαλαισιανών Αερογραμμών και οι έρευνες επικεντρώθηκαν στην περιοχή αυτή του Ινδικού.

Η γέφυρα μιας κορβέτας κλάσης «FLOWER»

Ποιος είναι ο Τάσος Παγώνης

Ο κ. Τάσος Παγώνης είναι πτυχιούχος Μαθηματικός του Πανεπιστημίου Αθηνών με μεταπτυχιακό δίπλωμα Αναλυτή Συστημάτων και Άδεια Αναλογιστού ασφαλιστικών επιχειρήσεων. Είναι Πρόεδρος του Γραφείου Διεθνούς Ασφάλισης (Motor Insurers’ Bureau) της Ελλάδος και ήταν μέλος της πρώτης διοικούσας επιτροπής που δημιούργησε το ΤΕΚΑ. Υπήρξε Γενικός Διευθυντής ΕΘΝΙΚΗΣ Ασφαλιστικής.

Για μεγέθυνση πατήστε ΕΔΩ