Γράφει ο Ηλίας Ι. Κλάππας, Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω

*Το παρόν άρθρο βασίσθηκε σε εισήγηση που παρουσιάσθηκε στις 21-9-2019 στο 6ο Πανελλήνιο Νομικό Συνέδριο της Επιθεώρησης Συγκοινωνιακού Δικαίου, η οποία διοργανώθηκε το διήμερο 20-21/9/2019 στην Κομοτηνή σε συνεργασία με το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και τον Δικηγορικό Σύλλογο Ροδόπης, με θέμα «Το Τροχαίο Ατύχημα - Αστική και Ποινική Ευθύνη των εμπλεκόμενων μερών. Ανάδειξη σύγχρονων προβλημάτων δικαστηριακής πρακτικής».

Ι ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1 Στην ασφάλιση αστικής ευθύνης τροχαίων ατυχημάτων υπάρχουν οι εμφανείς και οι λιγότερο εμφανείς πρωταγωνιστές. Στη δικαστηριακή πρακτική επικεντρωνόμαστε, αφενός, στον παθόντα και, αφετέρου, στον υπαίτιο και στον ασφαλιστή του υποτιμώντας, αν όχι αγνοώντας, ότι υπάρχει ένας ακόμη πρωταγωνιστής και αυτός είναι ο αντασφαλιστής, δηλαδή αυτός που ασφαλίζει εν όλω ή εν μέρει τον ασφαλιστή με τη σύμβαση αντασφάλισης.

2 Και αν θέλουμε να είμαστε ακριβείς και πλήρεις, υπάρχει και ο αντεκδοχέας, δηλαδή αυτός που ασφαλίζει εν όλω ή εν μέρει τον αντασφαλιστή με τη σύμβαση αντεκχώρησης.

3 Ο θεσμός της αντασφάλισης είναι ιδιαιτέρως διαδεδομένος σε όλο το εύρος της ιδιωτικής ασφάλισης και στην ασφάλιση αστικής ευθύνης εκ τροχαίων ατυχημάτων.

Ο θεσμός της αντεκχώρησης εμφανίζεται σπάνια στην Ελλάδα και, όταν αυτό συμβαίνει, πρόκειται κυρίως για περιπτώσεις ασφάλισης πολύ μεγάλων κινδύνων, όπως αυτές που αφορούν θαλάσσιες μεταφορές, πιστώσεις, αεροπορικές και σιδηροδρομικές μεταφορές.

4 Μετά το ν.4364/2016 (Φερεγγυότητα/Solvency II) ο θεσμός της αντασφάλισης ρυθμίζεται διεξοδικά και ο αντασφαλιστής έρχεται πλέον στο προσκήνιο της ασφαλιστικής αγοράς.

ΙΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

1 Ο θεσμός της αντασφάλισης δεν είναι νέος θεσμός. Όπως στην πλειονότητα των περιπτώσεων στην ιδιωτική ασφάλιση, οι απαρχές του θεσμού αυτού είναι συνδεδεμένες με τις θαλάσσιες μεταφορές.

Η 1η σύμβαση αντασφάλισης θεωρείται ότι συνήφθη στη Γένοβα στις 12 Ιουνίου 1370, συντάχθηκε στα λατινικά και αφορούσε θαλάσσια μεταφορά εμπορευμάτων από τη Γένοβα στην πόλη Saint Louis της Φλάνδρας μέσω του Καντίθ (Caniz). Με τη σύμβαση αυτή ο πρωτασφαλιστής μεταβίβαζε την ασφάλεια του τμήματος εκείνου του ταξιδιού που προφανώς θεωρούσε το πλέον επικίνδυνο σε έναν άλλο ασφαλιστή και με τον τρόπο αυτό μείωνε τον κίνδυνο που ο ίδιος είχε αναλάβει.

Για την ιστορία, το τμήμα εκείνο του ταξιδιού που θεωρήθηκε πλέον επικίνδυνο και κρίθηκε σκόπιμο να αντασφαλιστεί ήταν από το Κάντιθ της Ανδαλουσίας μέχρι το Saint Louis της Φλάνδρας. Προφανώς, το ταξίδι πέραν από τη Μεσόγειο μετά τις Ηράκλειες Στήλες και εντός του Ατλαντικού τρόμαζε ιδιαίτερα.

2 Τον 17ο αιώνα η αντασφάλιση αποκτά μεγαλύτερη σημασία και διάδοση στις θαλάσσιες μεταφορές, πλην όμως, μία σειρά καταχρηστικών πρακτικών στην αγγλική αντασφαλιστική αγορά κατά το πρώτο ήμισυ του 18ου αιώνα, οδήγησε το 1746 στην επιβολή τέτοιων περιορισμών στην αντασφάλιση που ισοδυναμούσαν με την πλήρη απαγόρευσή της. Η περίοδος αυτή ευνόησε πρακτικές συνασφάλισης και, μεταξύ άλλων, ευνόησε την ανάπτυξη των ασφαλιστικών δραστηριοτήτων των Lloyd’s. Το 1864 καταργήθηκαν οριστικά οι περιορισμοί που είχαν θεσμοθετηθεί για την αντασφάλιση.

3 Ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα δημιουργούνται οι πρώτες επαγγελματικές εταιρίες αντασφάλισης, οι οποίες επεκτείνονται και πέραν της ασφάλισης θαλασσίων μεταφορών, σε ασφαλίσεις πυρός και ζωής. Σε αυτό συνετέλεσαν καταστροφικές πυρκαγιές σε μεγάλες πόλεις της Δυτικής Ευρώπης, όπως στο Αμβούργο το 1842. Οι κίνδυνοι πυρός αποτελούσαν μόνιμο και όχι προσωρινό κίνδυνο και, μάλιστα, μεγάλο, καθώς μπορούσαν να απειλήσουν όχι μόνο μεμονωμένες περιουσίες αλλά και ολόκληρες πόλεις[3].

4 Ο θεσμός της αντασφάλισης αναφέρεται στην Marine Insurance Act του 1906 (n.s.9 (1)) νομοθέτημα που αποτέλεσε τη βάση της ναυτασφάλισης και εν γένει της ιδιωτικής ασφάλισης και διατηρήθηκε σε ισχύ μέχρι τον Αύγουστο 2016 οπότε άρχισε να ισχύει η Insurance Act του 2015.

5 Σύγχρονη Εποχή

Οι μεγαλύτερες αντασφαλιστικές εταιρείες εδρεύουν στην Αγγλία, στη Γερμανία, στην Ελβετία, στην Αμερική, στην Κίνα και στην Κορέα.

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδας, δεν υπάρχει αμιγώς αντασφαλιστική εταιρία με έδρα την Ελλάδα (πλην όμως υπάρχουν ασφαλιστικές εταιρίες που ασκούν έστω και περιορισμένα αντασφαλιστική δραστηριότητα), ενώ στην Κύπρο σύμφωνα με τα στοιχεία του Υπουργείου Οικονομικών της Κύπρου υπάρχουν δύο (Grawe Reinsurance LTD, KLPP Insurance & Reinsurance Company LTD).

Για να έχουμε μια εικόνα για το μέγεθος της αντασφαλιστικής αγοράς αρκεί να αναφέρουμε ότι οι δέκα μόνο μεγαλύτεροι παγκοσμίως αντασφαλιστικοί όμιλοι κατέγραψαν για το έτος 2018 μικτά αντασφάλιστρα ζωής και ζημιών ύψους περίπου 177 δισεκατομμυρίων δολαρίων, εκ των οποίων ποσοστό άνω του 60% αφορούν ασφαλίσεις ζημιών.

^{ΠΙΝΑΚΑΣ Ι: ΟΙ ΔΕΚΑ (10) ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΙ ΑΝΤΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟΙ ΟΜΙΛΟΙ ΤΟ 2018}

ΙΙΙ ΕΝΝΟΙΕΣ-ΣΥΜΒΑΛΛΟΜΕΝΑ ΜΕΡΗ

1 Η έννοια της αντασφάλισης (reinsurance) ορίζεται στο άρθρο 3 αρ.7 του Ν.4364/2016.[4]

Σύμφωνα με τον ορισμό αυτό η αντασφάλιση είναι η δραστηριότητα που συνίσταται στην ανάληψη κινδύνων που εκχωρούνται από ασφαλιστική επιχείρηση και αναλαμβάνονται από ασφαλιστική ή αντασφαλιστική επιχείρηση.[5]

Η αντασφάλιση είναι στην ουσία η ασφάλιση του ασφαλιστή, με την οποία ο πρωτασφαλιστής-εκχωρητής-αντασφαλιζόμενος μειώνει τον αναληφθέντα κίνδυνο μεταβιβάζοντάς τον εν όλω ή εν μέρει στον αντασφαλιστή-εκδοχέα, χωρίς να δημιουργείται συμβατική σχέση ανάμεσα στον αντασφαλιστή και τον αρχικό λήπτη της ασφάλισης. Αντίστοιχα, η ασφάλιση της παροχής του από τον αντασφαλιστή διασφαλίζει τη φερεγγυότητα τού πρωτασφαλιστή[6].

2 Στην έννομη αυτή σχέση έχουμε από τη μία τον αντασφαλιζόμενο πρωτασφαλιστή (επιχείρηση πρωτασφάλισης Ζωής ή κατά Ζημιών), ο οποίος ενεργώντας ως εκχωρητής κατά την έννοια του νόμου εκχωρεί το σύνολο ή μέρος του κινδύνου της ασφάλισης που έχει αναλάβει, χωρίς τη συναίνεση του λήπτη της πρωτασφάλισης, σε μία άλλη ασφαλιστική επιχείρηση, δηλαδή στον αντασφαλιστή, ο οποίος αναλαμβάνει τον κίνδυνο αυτόν ενεργώντας ως εκδοχέας.

3 Ο Ν.4364/2016 διακρίνει με βάση την έδρα ανάμεσα σε αντασφαλιστική επιχείρηση που έχει έδρα στην Ελλάδα ή σε άλλο Κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και σε αντασφαλιστική επιχείρηση τρίτης χώρας με καταστατική έδρα εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης.

4 Στην αντεκχώρηση (retrocession) η οποία σπανίως εμφανίζεται στην Ελλάδα, ο αντασφαλιστής-αντεκχωρητής εκχωρεί περαιτέρω το σύνολο ή μέρος του κινδύνου που έχει αναλάβει στον αντεκδοχέα.

5 Η αντασφάλιση πρέπει να διακρίνεται από την πολλαπλή ή διπλή ασφάλιση, καθώς και από την συνασφάλιση.

5α Στην περίπτωση της πολλαπλής ή διπλής ασφάλισης (άρθρο 15 παρ.1 ν.2496/1997), το ίδιο συμφέρον ασφαλίζεται κατά του ίδιου κινδύνου και για την ίδια χρονική περίοδο σε περισσότερους ασφαλιστές (δύο ασφαλιστικές εταιρείες ή ιδιωτική και κοινωνική ασφάλιση ταυτόχρονα). Εφόσον δεν συμφωνήθηκε κάτι άλλο, οι περισσότεροι ασφαλιστές ευθύνονται σε ολόκληρον μέχρι το ασφαλιστικό ποσό της σύμβασής τους.
5β Στην περίπτωση της συνασφάλισης (άρθρο 15 παρ.4 ν.2496/1997), δύο ή περισσότεροι ασφαλιστές αναλαμβάνουν με κοινή συμφωνία να ασφαλίσουν το αντικείμενο της ασφάλισης (φορτίο, αστική ευθύνη, πλοίο) κατά του ίδιου κινδύνου, και, συγκεκριμένα, ο καθένας εξ αυτών αναλαμβάνει το ασφαλισμένο σε αυτόν ποσοστό κάλυψης κινδύνου. Σε περίπτωση επέλευσης του ασφαλιστικού κινδύνου συνενάγονται όλοι οι ασφαλιστές.

ΙV ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΑΝΤΑΣΦΑΛΙΣΗΣ

1 Αναφορικά με τον σκοπό της αντασφάλισης είναι πολύ περιεκτική η σκέψη 4 στην Εισαγωγή της Οδηγίας  2005/68/ΕΚ σχετικά με τις αντασφαλίσεις. Σύμφωνα με αυτήν:

«Η αντασφάλιση αποτελεί μείζονα οικονομική δραστηριότητα, διότι επιτρέπει στις επιχειρήσεις πρωτασφάλισης, μέσω της διευκόλυνσης της ευρύτερης διασποράς των κινδύνων σε παγκόσμιο επίπεδο, να διαθέτουν υψηλότερη δυνατότητα ασφαλιστικής κάλυψης κατά την άσκηση των ασφαλιστικών τους δραστηριοτήτων και να παρέχουν την κάλυψη αυτή, καθώς και να μειώνουν το κόστος κεφαλαίου τους.

Περαιτέρω, η αντασφάλιση παίζει ζωτικό ρόλο στη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, δεδομένου ότι αποτελεί ουσιώδες στοιχείο για την εξασφάλιση της οικονομικής ευρωστίας και της σταθερότητας των αγορών της πρωτασφάλισης, όπως και ολόκληρου του χρηματοπιστωτικού συστήματος, δεδομένου ότι αφορά μείζονες χρηματοπιστωτικούς διαμεσολαβητές και θεσμικούς επενδυτές»

Με άλλα λόγια, με την αντασφάλιση επιτυγχάνεται:

(1) μείωση και επιμερισμός του ασφαλιστικού κινδύνου μέσα από την εκχώρηση μέρους αυτού από τον πρωτασφαλιστή στον αντασφαλιστή
(2) αύξηση της ικανότητας ασφάλισης του πρωτασφαλιστή
(3) η μείωση της ανάγκης του πρωτασφαλιστή για αποθεματοποίηση μεγάλου όγκου ασφαλίστρων για κάλυψη μελλοντικών κινδύνων, γεγονός που συμβάλλει στη διατήρηση της φερεγγυότητας της ασφαλιστικής εταιρείας[7].

V ΠΗΓΕΣ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ΤΗΣ ΑΝΤΑΣΦΑΛΙΣΗΣ

Έχει ενδιαφέρον να δούμε πώς εμφανίζεται ο θεσμός της αντασφάλισης στα βασικά νομοθετήματα που διέπουν την ιδιωτική ασφάλιση στη χώρα μας, καθώς και στον ν.489/1976 περί ασφάλισης αστικής ευθύνης εκ τροχαίων ατυχημάτων.

Διαβάστε εδώ το άρθρο, όπως δημοσιεύθηκε στην Επιθεώρηση Συγκοινωνιακού Δικαίου.