«Αυτό είναι το ιερό πανί το γαλανό και τ’  άσπρο,

κομμάτι απ’ ανοιξιάτικο και ξάστερο ουρανό,

                 που είναι λευκό σαν τον αφρό του κύματος που ανθίζει

                 σε περιγιάλι ολόγλυκο, σε πέλαο μακρινό.

                 Αυτό είναι το ιερό πανί, που, όταν περνάει μπροστά μας,

                 υγραίνονται τα βλέφαρα και σπαρταρά η καρδιά μας»

Στέφανος Δάφνης, «Ύμνος της σημαίας»

Εισαγωγικά

Η σημαία δεν είναι μόνο ένα κομμάτι υφάσματος, που απεικονίζει κάποιο σχήμα ή έμβλημα, αλλά ένα σύμβολο που ενσαρκώνει ένα σωρό συναισθήματα, που προκαλεί έντονες και φορτικές συγκινήσεις, που φέρνει μπροστά κυματίζουσα την ιδέα της Πατρίδας. Η σημαία το πιο τιμημένο, το πιο αγαπητό, το ιερότερο και υψηλότερο  σύμβολο για την πολιτεία, το κράτος, την εκκλησία, τον λαό στο οποίο αποδίδεται ανυπέρβλητη ευλάβεια, καθόσον σε αυτό συμπυκνώνεται η ιστορία ενός λαού, το παρελθόν του, το παρόν του, η προοπτική του στο μέλλον.

Η σημαία στην Ελλάδα και στις άλλες χώρες του κόσμου κυματίζει καθημερινά στα δικαστήρια, στα εκπαιδευτήρια, στις στρατιωτικές μονάδες, στα διοικητικά και κυβερνητικά κτήρια, στα εμπορικά και πολεμικά πλοία, ενώ, κατά τις εθνικές επετείους και τοπικές εορτές, κοσμεί τα μπαλκόνια των σπιτιών, τις κολόνες των δρόμων ως σύμβολο ενότητας του λαού και διατήρησης της ιστορικής μνήμης. Κατά την έπαρση και υποστολή της, γίνεται απόδοση τιμών από Φρουρά και από ειδικά επιφορτισμένο σαλπιγκτή, ο οποίος παιανίζει ειδικό εμβατήριο. Όταν το κράτος πενθεί, η σημαία κυματίζει μεσίστια και με τη σημαία καλύπτονται τα φέρετρα των αξιωματικών, οπλιτών κ.λπ. που απεβίωσαν κατά την υπηρεσία τους.

Η απώλεια της σημαίας στη μάχη θεωρείται ασύλληπτη ντροπή και αισχύνη. Η εγκατάλειψή της είναι όχι μόνο ανανδρία, αλλά και προδοσία. Η παράδοσή της αποτελεί έγκλημα εσχάτης προδοσίας. Η απώλειά της είναι καταισχύνη αιώνια. Συνεπώς, ο κάθε στρατιώτης έχει ιερό χρέος να την υπερασπίζεται ακόμη και με τίμημα την ίδια τη ζωή του. Σε όλους τους αγώνες του Έθνους, οι Έλληνες πολέμησαν και υπερασπίστηκαν με τη ζωή τους το ιερό αυτό σύμβολο, πιστοί θεματοφύλακες του όρκου, που έδιναν: «Ορκίζομαι να υπερασπίζω με πίστιν και αφοσίωσιν, μέχρι της τελευταίας ρανίδος του αίματος μου, τας Σημαίας. Να μη τας εγκαταλείπω μηδέ να αποχωρίζομαι ποτέ απ’ αυτών».

Λίγα λόγια για την ιστορία της σημαίας

Η έννοια της σημαίας άρχισε να διαμορφώνεται κατά τη διάρκεια πολεμικών επιχειρήσεων ή μεταναστεύσεων διαφόρων λαών της αρχαιότητας (Ασσύριοι, Χαλδαίοι, Χιττίτες, κ.ά.) οι οποίοι συνήθιζαν να αποτυπώνουν τους προστάτες θεούς τους σε υφάσματα που αναρτούσαν σε κοντάρια.

Για τους αρχαίους Έλληνες θέση σημαίας είχε η ασπίδα με τα διακριτικά και συμβολικά σημεία (π.χ. θεότητες, άγκυρα, σφίγγα, πήγασος, φίδι, κουκουβάγια)  στην οποία ορκίζονταν ἢ τὰν ἢ ἐπὶ τᾶς (= ή με αυτήν ως νικητής ή επί αυτής ως νεκρός ή τραυματίας), γιατί ο ρίψασπις (= αυτός που πετά την ασπίδα και τρέπεται σε φυγή από δειλία) περιφρονείτο από όλους.  Σημαίες από ύφασμα χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά στην ελληνική αρχαιότητα από τον στρατό του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Κατά τη βυζαντινή περίοδο η πρώτη καθαρά βυζαντινή σημαία σχεδιάστηκε το 312 μ.Χ., όταν ο Μέγας Κωνσταντίνος, κατά την αναμέτρησή του με τον Μαξέντιο, είδε ένα φωτεινό σταυρό να λάμπει στον μεσημεριάτικο ουρανό με την επιγραφή «EN ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ».

Από τις σημαίες των σκλαβωμένων Ελλήνων κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας  είναι αυτή που πρότεινε ο Ρήγας που έφερε το ρόπαλο του Ηρακλή με τρείς σταυρούς πάνω σε τρεις οριζόντιες ζώνες: κόκκινη «για την αυτοκρατορική πορφύραν και αυτεξουσιότητα του Ελληνικού λαού», λευκή «για την αθωότητα της δικαίας ημών αφορμής κατά της τυραννίας» και μαύρη «για τον υπέρ πατρίδος και ελευθερίας ημών θάνατον».

Κατά την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης δεν υπήρχε ενιαίο εθνικό σύμβολο. Οι κατά τόπου επαναστάτες χρησιμοποιούσαν στα πολεμικά τους λάβαρα το σημείο του σταυρού, με διάφορες εικόνες, συνήθως της Αγίας Τριάδος και του Αγίου Γεωργίου, τα σύμβολα ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ, ΙΧ ΝΚ (Ιησούς Χριστός Νικά), ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Ή ΘΑΝΑΤΟΣ. Ενδεικτικά αναφέρουμε τη σημαία του Δημήτρη Πλαπούτα, του Αθανάσιου Διάκου, της ηρωικής Μάνης,  του Υδραίου καπετάνιου Γεωργίου Σαχτούρη, του Ανδρέα Μιαούλη.

Η πρώτη, όμως, σαφώς επαναστατική σημαία είναι αυτή που υψώθηκε στο Ιάσιο της Μολδαβίας στις 22 Φεβρουάριου του 1821 από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη. Ήταν τρίχρωμη: μαύρο για τη θυσία, άσπρο για την αδελφότητα, κόκκινο για τον πατριωτισμό και στη μία όψη έφερε το μυθικό Φοίνικα (= μυθικό πουλί που αναγεννάται από τις στάχτες του) και στην άλλη όψη είχε κόκκινο σταυρό μέσα σε στεφάνι δάφνης και την επιγραφή «εν τούτω νίκα».

Η Ελληνική Επανάσταση στην Πελοπόννησο ξεκίνησε στις 25 Μαρτίου 1821, όταν ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ύψωσε το λάβαρο της επανάστασης στο μοναστήρι της Αγίας Λαύρας στα Καλάβρυτα. Το λάβαρο που φυλάσσεται στο θησαυροφυλάκιο της μονής είναι βυσσινί, κεντημένο με ασημένια και χρυσή κλωστή και στολισμένο με μαργαρίτες, με χρυσά κρόσσια ολόγυρα και στον μέσο της επιφάνειας φέρει την εικόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.

Η πρώτη Εθνική Συνέλευση της Επιδαύρου (1822) αποφάσισε την καθιέρωση ενιαίου εθνικού συμβόλου, ορίζοντας ως χρώματα το κυανό και λευκό. Από την καθιέρωσή της, το Μάρτιο του 1822, μέχρι και σήμερα, η ελληνική σημαία έχει υποστεί διάφορες μικρές τροποποιήσεις, οι οποίες αντικατόπτριζαν κυρίως τις συνταγματικές αλλαγές του πολιτεύματος της χώρας.

Ο Νόμος 851/21-12-1978 (ΦΕΚ 233 τ. Α΄) «Περί εθνικής Σημαίας, των Πολεμικών Σημαιών και του Διακριτικού Σήματος του Προέδρου της Δημοκρατίας» καθόρισε την επίσημη εθνική σημαία που χρησιμοποιούμε μέχρι σήμερα, καθώς και τις τεχνικές και τυπικές προδιαγραφές της.

Η σημαία της Ελλάδας περιέχει εννέα ίσου πλάτους, οριζόντιες και εναλλασσόμενες πέντε κυανές και τέσσερις λευκές παράλληλες λωρίδες, έτσι ώστε η πρώτη και η τελευταία να είναι κυανές. Στο πάνω αριστερό τμήμα σχηματίζεται ένα κυανό τετράγωνο που καταλαμβάνει τις πέντε πρώτες γραμμές, μέσα στο οποίο υπάρχει λευκός Σταυρός. Ο λευκός σταυρός υπογραμμίζει τον κύριο και καθοριστικό ρόλο που διαδραμάτισαν η Ορθόδοξη Χριστιανική Πίστη και η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία στη δημιουργία του σύγχρονου Ελληνικού κράτους. Η πιο διαδεδομένη θεωρία αναφέρει ότι οι εννέα παράλληλες κυανόλευκες γραμμές αντιστοιχούν στις συλλαβές της ιστορικής φράσης «Ελευθερία ή Θάνατος».

Υπάρχουν πολλές και διάφορες εκδοχές αποκρυπτογράφησης του νοήματος των δύο χρωμάτων, του κυανού και του λευκού. Η επικρατέστερη φέρει το κυανό και το λευκό να συμβολίζουν το γαλάζιο ουρανό και τη γαλάζια θάλασσα που περιβάλλει την Ελλάδα και τα λευκά σύννεφα και το λευκό αφρό των κυμάτων της θάλασσας. Άλλη εκδοχή φέρει το λευκό να συμβολίζει την αγνότητα της Ελληνικής Επανάστασης, τον καθαρό και άσπιλο σκοπό των Ελλήνων, ενώ το κυανό την ουράνια δύναμη, η οποία προστάτευε τους αγωνιστές.

Η ελληνική σημαία εορτάζει και τιμάται στις 27 Οκτωβρίου, παραμονή της επετείου του ΟΧΙ.

Τας σημαίας σώζειν…

Ο Μεσολογγίτης Αντισυνταγματάρχης Δημήτριος Θεοδωράκης την 22α Νοεμβρίου 1940 με το 53ο Σύνταγμα, καταλαμβάνοντας την Κορυτσά,  τοιχοκόλλησε την εξής προκήρυξη στους δρόμους της: «Αναπετάσσω (= θα ανοίξω, θα απλώσω) την Ελληνική Σημαία, ανακηρύσσω και αύθις την πόλη της Κορυτσάς ελευθέραν και τον λαόν αυτής εις υποταγήν προς τους Ελληνικούς νόμους»

Ο Σπύρος Καγιαλές ή Καγιαλεδάκης, ο Κρητικός εθνικός αγωνιστής, όταν, κατά την κριτική επανάσταση του 1897,  μια οβίδα θρυμμάτισε τον ιστό της Ελληνικής σημαίας αυτός την άρπαξε κάνοντας το ίδιο του το σώμα κοντάρι. Οι ναύαρχοι των Μεγάλων Δυνάμεων που είχε κληθεί για την κατάπνιξη της επανάστασης, διέταξαν παύση πυρός, ενώ ο Ιταλός επικεφαλής του στόλου, υποναύαρχος Φελίτσε Κανεβάρο, έγραψε στα απομνημονεύματά του: «Η ανύψωση της σημαίας με αυτόν τον τόσο ηρωικό τρόπο, αποτέλεσε μια στιγμή της ζωής μου που δεν θα λησμονήσω ποτέ».

Υπέροχος σημαιοφόρος της γαλανόλευκης ο δεκαεφτάχρονος Κύπριος Πετράκης Γιάλλουρος, σε κάποια μαθητική διαδήλωση στην Αμμόχωστο, κατά τον απελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ 1955-1959, δέχτηκε τις σφαίρες των Άγγλων κρατώντας με περηφάνεια την ελληνική σημαία.

Τα δυο ηρωικά παλληκάρια, ο Τάσος Ισαάκ και ο Σολωμός Σολωμού, στην προσπάθειά τους να κατεβάσουν την ημισέληνο του Αττίλα και να υψώσουν την Γαλανόλευκη, το βόλι του εχθρού τους αφαίρεσε την ζωή, μα το κορμί τους στον ιστό, έγινε το ίδιο σημαία και φλάμπουρο λευτεριάς.

Την Ελληνική Σημαία δικαιούται, λοιπόν, να την υψώνει και να την φέρει ως «σημαιοφόρος», αυτός που οι πρόγονοί του την έχουν ποτίσει με το αίμα τους. Την Ελληνική Σημαία την σηκώνει αυτός ο οποίος είναι έτοιμος να θυσιάσει τη ζωή του για την υπεράσπισή της.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

Η Μεταξούλα Μανικάρου είναι φιλόλογος, συγγραφέας, Διδάκτωρ «Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» και Μεταδιδάκτωρ «Παιδικής Λογοτεχνίας». Διδάσκει στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. https://independent.academia.edu/MetaxoulaManikarou