ΝΕΕΣ  ΕΥΘΥΝΕΣ - Ξανά τα ίδια
Οι κίνδυνοι από τις νέες τεχνολογίες μπορούν να αντιμετωπιστούν βάσει της υφιστάμενης νομοθεσίας της Ε.Ε. για την αστική ευθύνη

Οι νέοι κίνδυνοι δημιουργούν και νέες ευθύνες, για όσους προσπαθούν να μετατρέψουν αυτούς τους κινδύνους σε ευκαιρίες. Για τους ασφαλιστές, οι νέες ευθύνες ανοίγουν την πόρτα στην ανάπτυξη νέων προϊόντων και στην εξερεύνηση νέων τρόπων κάλυψης. Οι νέοι κίνδυνοι ενδεχομένως να οδηγήσουν και σε μία συζήτηση για τα αναδυόμενα κενά προστασίας και την ανάγκη δημιουργίας νέων κανόνων όσον αφορά την ευθύνη.

Μεταξύ των πιο σημαντικών νέων κινδύνων, είναι αυτοί που θέτουν οι νέες και αναδυόμενες τεχνολογίες -ιδίως η τεχνητή νοημοσύνη (AI)- που εγείρουν πολλά ερωτηματικά σχετικά με τα καθιερωμένα πρότυπα ασφάλειας, ηθικής και ευθύνης, καθώς και σχετικά με τον τρόπο εφαρμογής αυτών των προτύπων σε έναν συνεχώς εξελισσόμενο ψηφιακό κόσμο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενεργεί ταχύτατα για να αντιμετωπίσει τις ανησυχίες αυτές και έχει προτείνει έναν νόμο για την Τεχνητή Νοημοσύνη που να ρυθμίζει τους τομείς «υψηλού κινδύνου» και να προωθεί την ηθική χρήση της τεχνολογίας στην ευρωπαϊκή κοινωνία. 

Στο πλαίσιο των εργασιών της για την Τεχνητή Νοημοσύνη, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξετάζει το ενδεχόμενο εισαγωγής νέων κανόνων όσον αφορά την ευθύνη. Πριν σχολιάσουμε το θέμα αυτό, είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι, όσον αφορά την ευθύνη, οι κανόνες ορίζονται πρώτα και κύρια σε εθνικό επίπεδο και το εθνικό δίκαιο περί αστικής ευθύνης έχει εξελιχθεί, ώστε να αντικατοπτρίζει τις διαφορετικές ιστορίες και νομικά συστήματα των κρατών μελών της Ε.Ε., το καθένα με τα δικά του συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και προηγούμενα.

Με την πάροδο του χρόνου, ορισμένοι αναδυόμενοι κίνδυνοι προκάλεσαν συζητήσεις σε επίπεδο Ε.Ε. σχετικά με την ανάγκη τροποποίησης των κανόνων περί ευθύνης, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι ανισορροπίες στα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των καταναλωτών και των παραγωγών. Αυτό οδήγησε στην εναρμόνιση της ευθύνης των παραγωγών με την Οδηγία για την Ευθύνη Προϊόντων του 1985 (PLD).

Η ευθύνη περί νέων και αναδυόμενων κινδύνων, εμπίπτει στο πλαίσιο της εναρμονισμένης ευθύνης του παραγωγού βάσει της PLD, σε συνδυασμό με το δίκαιο περί αστική ευθύνης, σε εθνικό επίπεδο.

Ένα καλά ισορροπημένο καθεστώς ευθύνης

Η PLD παρέχει τη νομική βάση για τους καταναλωτές, για να διεκδικήσουν αποζημίωση σε περίπτωση ελαττωματικού προϊόντος. Σύμφωνα με την Οδηγία, οι παραγωγοί θεωρούνται αυστηρά υπεύθυνοι για ζημίες που προκαλούνται από τα ελαττωματικά προϊόντα τους, ενώ για να διεκδικήσουν αποζημίωση οι καταναλωτές, πρέπει να αποδείξουν το ελάττωμα ενός προϊόντος, τη ζημιά που προκύπτει και την αιτιώδη συνάφεια μεταξύ των δύο. Αυτό το σύστημα ευθύνης επιβάλλει υποχρεώσεις τόσο στους καταναλωτές, όσο και στους παραγωγούς, εξισορροπώντας ομαλά την προστασία του πρώτου, με τα έννομα συμφέροντα του δεύτερου. Ως Οδηγία, η PLD θεσπίζει πλήρη εναρμόνιση σε επίπεδο Ε.Ε., αλλά αφήνει τα ζητήματα ζημιών και αποζημιώσεων να ορίζονται από τα εθνικά δικαστήρια.

Οι ασφαλιστές εμφανίζονται σε αυτό το σκηνικό, προσφέροντας κάλυψη αστικής ευθύνης, ώστε να μειώσουν τις αρνητικές συνέπειες ατυχημάτων όπου εμπλέκονται ελαττωματικά προϊόντα. Για τους καταναλωτές, αυτό σημαίνει διασφάλιση του ότι θα λάβουν αποζημίωση σε περίπτωση ατυχήματος, ενώ για τους παραγωγούς σημαίνει ένα δίχτυ ασφαλείας για να συνεχίσουν να καινοτομούν σε νέους τομείς, με τον κίνδυνο να μεταφέρεται (έως ένα βαθμό) στον ιδιωτικό (αντα)ασφαλιστικό τομέα. Η ασφάλιση γενικής αστικής ευθύνης είναι συγκεκριμένη για όλες τις εταιρείες, ανεξάρτητα από τη χώρα προέλευσης, το μέγεθος ή τον κλάδο που δραστηριοποιούνται. Τείνει να συντάσσεται στη βάση όλων των κινδύνων, καλύπτοντας κάθε κίνδυνο που σχετίζεται με την επιχείρηση ενός ασφαλισμένου, εκτός εάν αυτός ρητώς αποκλείεται. Τα προϊόντα που ενσωματώνουν νέες τεχνολογίες δεν αποτελούν εξαίρεση και οι διατυπώσεις στα συμβόλαια ισχύουν με τον ίδιο τρόπο όπως και για κάθε «παραδοσιακό» κίνδυνο.

Δεν υπάρχει χρόνος για μεγάλες αλλαγές

Καθώς η PLD χρονολογείται από το 1985, κατά τη διάρκεια της ισχύος της έχει υποβληθεί σε εξονυχιστικούς ελέγχους, καθώς νέοι τύποι προϊόντων έχουν εισχωρήσει στην Αγορά. Ωστόσο, μετά από διαδοχικές αξιολογήσεις, διαπιστώθηκε ότι παραμένει ένα σύστημα ευθύνης που λειτουργεί σωστά, αν και -σύμφωνα με αξιολόγηση του 2018- ενδεχομένως τώρα να αντιμετωπίσει ορισμένες προκλήσεις στην εφαρμογή του στις νέες τεχνολογίες και στην κυκλική οικονομία. Λόγω των πορισμάτων αυτής της πιο πρόσφατης αξιολόγησης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε την αναθεώρηση της Οδηγίας, αναθεώρηση που οι ασφαλιστές πιστεύουν πως υπερβαίνει τα προβλήματα που εντοπίστηκαν στις αξιολογήσεις. 

Οι ασφαλιστές πιστεύουν ότι τυχόν προκλήσεις μπορούν να αντιμετωπιστούν με μη νομοθετική καθοδήγηση, που να διευκρινίζει την ερμηνεία και το πεδίο εφαρμογής βασικών εννοιών, όπως ο ορισμός της έννοιας του «προϊόντος», του «παραγωγού» και του «ελαττώματος». Όσον αφορά το «ελάττωμα», αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι η PLD λειτουργεί παράλληλα με τη νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ασφάλεια των προϊόντων, η οποία βοηθά στο να καθοριστεί εάν ένα προϊόν δεν παρέχει την ασφάλεια που εύλογα περιμένει ο καταναλωτής και επομένως μπορεί να θεωρηθεί ελαττωματικό σύμφωνα με την PLD.

Οποιαδήποτε ουσιαστική αναθεώρηση της PLD, είναι επίσης πιθανό να επηρεάσει το κόστος και τη διαθεσιμότητα της ασφάλισης αστικής ευθύνης προϊόντος. Η αγορά ασφάλισης αστικής ευθύνης έχει αναπτυχθεί για να αντικατοπτρίζει την ισορροπία συμφερόντων που καθορίζεται από την PLD. Αυτή η ισορροπία αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της Οδηγίας, δημιουργώντας ένα περιβάλλον στο οποίο οι παραγωγοί μπορούν να καινοτομούν με την ανάπτυξη νέων προϊόντων, συμπεριλαμβανομένων των νέων τεχνολογιών. Η τροποποίηση των δομικών στοιχείων της PLD –μείωση των αποδεικτικών στοιχείων, επέκταση του εύρους των καλυπτομένων ζημιών ή τροποποίηση των ορίων της ευθύνης και των εξαιρέσεων από αυτήν– θα διαταράξει αυτή την ισορροπία συμφερόντων και είναι πιθανό να οδηγήσει σε επαναξιολόγηση των προϊόντων που προσφέρουν οι ασφαλιστές.

Εκτός από την αναβάθμιση της PLD, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διερευνά την ανάγκη εναρμόνισης της ευθύνης σε επίπεδο Ε.Ε. για τους χειριστές συστημάτων Τεχνητής Νοημοσύνης υψηλού κινδύνου, καθώς και να τους επιβάλει την υποχρέωση να κάνουν υποχρεωτικά ασφάλιση αστικής ευθύνης. Ωστόσο, υπάρχει ήδη ειδική νομοθεσία για πολλά από τα συστήματα Τεχνητής Νοημοσύνης, που μπορεί να θεωρηθούν υψηλού κινδύνου από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή - όπως τα μηχανοκίνητα οχήματα βάσει της Οδηγίας για την Ασφάλιση Αυτοκινήτων και τα αεροσκάφη βάσει του Κανονισμού για την Ασφάλιση Αστικής Ευθύνης Αερομεταφορέων. Οποιαδήποτε περαιτέρω εναρμόνιση των κανόνων ευθύνης πρέπει να εντάσσεται στο τοπίο των ήδη υφιστάμενων πλαισίων ευθύνης, προκειμένου να έχει κάποιο όφελος για την κοινωνία. Κατά την άποψη της Insurance Europe, είναι αμφίβολο εάν υπάρχει ανάγκη για πρόσθετους κανόνες σε αυτόν τον τομέα.

Ένα Οικοσύστημα Εμπιστοσύνης 

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή λέει ότι έχει δεσμευτεί στην εφαρμογή ενός «οικοσυστήματος εμπιστοσύνης» όσον αφορά την Τεχνητή Νοημοσύνη και τις νέες τεχνολογίες. Οι ασφαλιστές το καλωσορίζουν και τονίζουν ότι έχουν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο σε αυτό το οικοσύστημα, παρέχοντας αποζημίωση και υποστηρίζοντας την καινοτομία. Ωστόσο, οι ασφαλιστές πρέπει να έχουν το ελεύθερο να εξερευνούν νέα είδη κάλυψης και να αναπτύσσουν νέα προϊόντα, καθώς τα συστήματα Τεχνητής Νοημοσύνης εισέρχονται στην αγορά και έτσι περισσότερα δεδομένα διατίθενται για την αξιολόγηση των κινδύνων. Η θέσπιση απαίτησης για υποχρεωτική ασφάλιση αστικής ευθύνης, θα ήταν αντιπαραγωγική. Πράγματι, τα συστήματα υποχρεωτικής ασφάλισης λειτουργούν μόνο όταν οι προς κάλυψη κίνδυνοι είναι όλοι επαρκώς παρόμοιοι και πληρούνται συγκεκριμένες προϋποθέσεις της Αγοράς. Αυτό δεν ισχύει για την Τεχνητή Νοημοσύνη, η οποία καλύπτει ένα ευρύ φάσμα χρήσεων σε πολλούς και διαφορετικούς τομείς.

Η εναρμόνιση των κανόνων ευθύνης σε επίπεδο Ε.Ε., μπορεί να καταστεί ένα αποτελεσματικό εργαλείο για τη εξομάλυνση των διαφορών μεταξύ των κρατών-μελών της Ε.Ε. και την προώθηση των στόχων της ενιαίας αγοράς. Ωστόσο, ως ένα εργαλείο με συνέπειες μεγάλης εμβέλειας, θα πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο όταν υπάρχουν σαφή στοιχεία για κενά προστασίας ή/και προφανή ζητήματα σε εθνικό επίπεδο, που να δικαιολογούν τη μετατόπιση της εστίασης σε επίπεδο Ε.Ε. Όσον αφορά την PLD, οι διαδοχικές αξιολογήσεις και μελέτες που επιβλήθηκαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, δεν κατάφεραν να αποδείξουν ότι απαιτούνται σημαντικές αλλαγές στην Οδηγία και η εναρμόνιση των κανόνων ευθύνης σε επίπεδο Ε.Ε. για φορείς εκμετάλλευσης Τεχνητής Νοημοσύνης υψηλού κινδύνου φαίνεται πρόωρη, δεδομένου ότι οι σχετικοί κίνδυνοι καλύπτονται ήδη από την υφιστάμενη νομοθεσία γι’ αυτόν τον τομέα, που συμπληρώνεται από το κοινό πλαίσιο της PLD και το εθνικό δίκαιο περί αστικής ευθύνης. Μείζονες αλλαγές στο υφιστάμενο καθεστώς ευθύνης -κάτι που θα ισοδυναμούσε με τα σχέδια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής- θα πρέπει να γίνουν μόνο εάν υποστηρίζονται από σαφή στοιχεία για την αναγκαιότητά τους.

Όρια στην υποχρεωτική ασφάλιση

- Τα ακατάλληλα συστήματα υποχρεωτικής ασφάλισης μπορούν να κάνουν περισσότερο κακό παρά καλό. Υπάρχουν μόνο περιορισμένες περιπτώσεις στις οποίες η υποχρεωτική ασφάλιση μπορεί να είναι κατάλληλη επειδή πρέπει να πληρούνται -τουλάχιστον- οι ακόλουθες βασικές προϋποθέσεις:
- Επαρκή στοιχεία για τους ασφαλιστές για να αξιολογήσουν την αναμενόμενη συχνότητα και το μέγεθος των απαιτήσεων, ώστε να μπορούν να τιμολογούν σωστά τα συμβόλαια.
- Επαρκής ομοιότητα των κινδύνων που καλύπτονται. Εάν οι κίνδυνοι είναι πολύ διαφορετικοί, περίπλοκοι ή άγνωστοι, οι ασφαλιστές πρέπει να έχουν την ευελιξία να προσαρμόσουν το underwriting σε συγκεκριμένους κινδύνους.
- Μια ποικιλία ασφαλιστικών εταιρειών που να ενδιαφέρονται να προσφέρουν κάλυψη, ώστε να υπάρχει:

• επαρκής ασφαλιστική ικανότητα και,
• επαρκής ανταγωνισμός.

- Αρκετή αντασφαλιστική ικανότητα ώστε να επιτρέπεται η επαρκής κατανομή των κινδύνων, ιδιαίτερα των μεγάλων και μακροπρόθεσμων.

*Το παρόν κείμενο είναι μετάφραση του άρθρου του κ. Marco Visser, Προέδρου Ομάδας Εργασίας Αστικής Ευθύνης/Ασφαλισιμότητας της Insurance Europe και Προϊστάμενου Διατυπώσεων & Αντασφάλισης, HDI Global, Γερμανία που δημοσιεύθηκε στην Ετήσια Έκθεση 2021-2022 της Insurance Europe.