Η ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΑ ΤΩΝ ΟΡΕΙΝΩΝ ΛΙΒΑΔΙΩΝ ΣΤΟ ΝΕΧΩΡΙ ΤΗΣ ΟΙΤΗΣ

Ένας - ένας οι τσελιγκάδες περνάνει μπροστά από το τραπέζι της επιτροπής, με το αριστερό χέρι κρατάνε τη γκλίτσα, με το δεξί ακουμπάνε το ευαγγέλιο και ορκίζονται πως τηρούν όλες τις προϋποθέσεις για απολύσουν τα κοπάδια τους στα ορεινά λιβάδια του Νεχωρίου που κέρδισαν στην ανοιχτή δημοπρασία.

Έτσι αρχίζει πάντα η θερινή περίοδος της βοσκής σε αυτό το χωριό της Ρούμελης και κάθε πρώτη Κυριακή του Ιουνίου κάτω από τον πλάτανο της μεγάλης πλατείας επαναλαμβάνεται  μπροστά σε όλους τους χωριανούς και με απαραίτητη την παρουσία των τσελιγκάδων το παλιό έθιμο της δημοπρασίας με την οποία δίνεται τέλος σε μια μακρά περίοδο διαβουλεύσεων και συμπράξεων μεταξύ των ενδιαφερομένων στον κάμπο και στα χειμαδιά και αρχίζει μια καινούργια στις πλαγιές και τις κορυφές της Οίτης.

Πότε άρχισε το έθιμο του μοιράσματος των λιβαδιών με δημοπρασία στο Νεχώρι. κανένας δεν γνωρίζει. Η συλλογική όμως μνήμη των Νεχωριτών όπως εκφράζεται μέσω των τρανότερων σήμερα στην ηλικία και αρδεύεται από το λόγο των παλαιότερων που πρόλαβαν να γνωρίσουν στα νιάτα τους,  το τοποθετεί τουλάχιστον διακόσια πενήντα χρόνια πίσω, στην προεπαναστατική του 1821 περίοδο. Τότε λένε πως κάποιοι ποιμενικοί πληθυσμοί, Σουλιώτες ίσως που ήρθαν καταδιωκόμενοι από τη μεριά της Αιτωλίας εγκαταστάθηκαν στις πλαγιές της Οίτης και το χωριό που ίδρυσαν εκεί τον ονόμασαν Νεχώρι, νέο δηλαδή χωριό. Η ονομασία αυτή μας δημιουργεί την εντύπωση πως η περιοχή ήταν ακατοίκητη αλλά για ποιο λόγο δεν γνωρίζουμε. Είναι βέβαιο όμως πως αυτό το εκτεταμένο σύμπλεγμα των ορεινών λιβαδιών στις κορυφές του βουνού, πάνω από το χωριό, το λεγόμενο Σπανό ανήκε στο μοναστήρι του Αγάθωνα που είναι κοντά στον κάμπο.

Φαίνεται επίσης πως οι νέοι κάτοικοι οι οποίοι ήταν αποκλειστικά κτηνοτρόφοι ήταν πάρα πολλοί και δεν τους έφτανε ο τόπος να βοσκήσουν τα κοπάδια τους και ζήτησαν από τον πασά που διοικούσε την περιοχή να τους παραχωρήσει το Σπανό να πορεύονται. Έτσι λοιπόν ο πασάς μεσολάβησε στο δεσπότη και αυτός στον ηγούμενο του μοναστηριού και οι Νεχωρίτες  βρέθηκαν να έχουν στην κυριότητάς τους το Σπανό της Οίτης και υποχρεώθηκαν να επεξεργαστούν ένα πολύπλοκο σύστημα διανομής των βοσκοτόπων που ήταν και το ζητούμενο εξάλλου, έτσι που κανένας χωριανός δεν θα ένοιωθε αδικημένος από τη νομή.

Επί πλέον, το μοίρασμα ήταν ένα σύστημα το οποίο στηρίζονταν στην μακρόχρονη αλλά και την ετήσια εμπειρία, το υψόμετρο και την ανάπτυξη της χλωρίδας, τις κλιματολογικές συνθήκες και φυσικά στον εσωτερικό διάλογο της κοινότητας και οι παράμετροί του ήταν τόσο σύνθετοι που θα μπορούσαν να αποτελέσουν ένα εξαίρετο δείγμα κοινοτισμού το οποίο μάλλον δεν έχει μελετηθεί όσο θα έπρεπε αλλά ποτέ δεν είναι αργά για κάτι τέτοιο.

Η βασική του αρχή ήταν βεβαίως να μπορέσουν όλοι οι κτηνοτρόφοι να βοσκήσουν τα κοπάδια τους, - να μη δυστυχήσουν όπως έλεγαν και η «δυστυχία» εδώ είναι ένα μικρό περιθώριο πριν την πείνα και την καταστροφή γιατί κάποιες εποχές, μυθικές για τους Νεχωρίτες στα λιβάδια βοσκούσαν μέχρι 25.000 πρόβατα ενώ κάποιοι μιλάνε για 40.000 στις αρχές του 20ου αιώνα. Σε αυτό τον περιορισμένο λοιπόν χώρο όχι μόνο έπρεπε να χωρέσουν όλα τα ζωντανά για να μπορέσουν να ζήσουν αλλά έπρεπε να κρατηθούν και ζώνες ελεύθερες από βοσκή για περίπτωση μεγάλης ανάγκης, να περισσέψουν λιβάδια για να πάνε τα άρρωστα κοπάδια και ένα σωρό άλλες λεπτομέρειες που απασχολούσαν τους Νεχωρίτες από του Αγίου Δημητρίου που κατέβαιναν με τα κοπάδια από το βουνό στον κάμπο της Λαμίας μέχρι του Αγίου Κωνσταντίνου που ανέβαιναν πάλι στο χωριό.

«Οι παλιοί που γνώριζαν το τόπο» λέει ο Γιάννης Κουκουβάος, «ήξεραν τι απαίτηση είχε το κάθε κοπάδι για να ζήσει. Ήξεραν επίσης πόσα είχε ο καθένας και μοίραζαν την περιοχή ως εξής: Ο Αγγελής για παράδειγμα θα πάρει αυτό το κομμάτι, ο Ηλίας θα πάρει εκείνο. Πως το εκτιμούσαν; Ήξεραν πως στο άλφα κομμάτι χωρούσαν 50 πρόβατα και στο βήτα εκατό. Αυτός που είχε τα 100 άμα ήθελε πήγαινε στο μικρό αλλά αυτός με τα 50 δεν μπορούσε να πάει στο μεγάλο. Πήγαινε μόνο αν συμπλήρωνε μαζί με κάποιον άλλο τον προβλεπόμενο αριθμό. Στο κομμάτι Δρακομνήματα που χωράνε 500 πρόβατα δεν μπορούσε να πάει κάποιος με 480 δεν μπορείς. Έπρεπε να συμπληρώσεις τα πεντακόσια συν ένα!!!».

Στην περίπτωση για τη διεκδίκηση ενός λιβαδιού, σπουδαίο ρόλο έπαιζαν αυτοί που είχαν μικρά κοπαδάκια και υποβοηθούσαν με την ένταξή τους στα μεγάλα κοπάδια αλλά αυτό δεν σήμαινε απολύτως τίποτα και πολλές φορές έβγαιναν και ζημιωμένοι από πάνω γιατί ο μεγαλοτσέλιγκας δεν τους έδινε και πολύ αέρα και ακολουθούσαν πάντα τα θέλω του. Πάντως όσο και αθώος να φαίνεται ένας τέτοιος συνεταιρισμός, κάτω από την επιφάνεια του έκρυβε ένα σωρό πράγματα, δουλείες, εκβιασμούς, ποικίλα συμφέροντα τα οποία ασφαλώς και γνώριζαν σε ένα βαθμό όλοι οι Νεχωρίτες αλλά στο ζήτημα αυτό τον πρώτο λόγο βεβαίως και είχε η κοινότητα αλλά οι διαφορές λυνόντουσαν με τις γλίτσες κάποια άλλη στιγμή. Σημασία έχει πάντως πως κανένα κοπάδι δεν έμεινε χωρίς λιβάδι να βοσκήσει.

Στα χρονικά του Νεοχωρίου μόνο μια φορά ο Γιάννης Κουκουβάος θυμάται στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’50 κάποιος να μη πήρε λιβάδι στη δημοπρασία γιατί αρνήθηκε να ορκιστεί στο ευαγγέλιο πόσα πρόβατα είχε, να μην έχει ξένα στο κοπάδι και αυτό να είναι υγιές. Αυτός αποκλείστηκε από τα ορεινά λιβάδια και έμεινε στον τόπο γύρω και κάτω από το χωριό που βοσκούσαν την άνοιξη και φυσικά δυστύχεψε γιατί από τη δίμηνη σχεδόν παραμονή των ζωντανών εκεί δεν είχε μείνει ούτε φύλλο χλωρό από χορταράκι και κλαρί.

Σε αυτά τα ανοιξιάτικα βοσκοτόπια που τον έλεγαν Κάτω Τόπο στέκονταν τα κοπάδια από του Αγίου Κωνσταντίνου που «έμπαιναν στο χωριό» ως την πρώτη Κυριακή του Ιουνίου που μετά το μοίρασμα μπορούσε ο καθένας να πάει στο λιβάδι που είχε πάρει.  Μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν υπήρχε περίπτωση να περάσει κανένας στο βουνό, στον Πάνω Τόπο λεγόμενο. Και τούτο έχει την εξήγησή του: Λόγω υψομέτρου το χορτάρι αργεί να ωριμάσει και δεν μπορεί να βοσκηθεί χώρια που σε πολλά σημεία φυτρώνει πικροχόρτι, ένα δηλητηριώδες χορτάρι που άμα το φάνε τα ζωντανά χλωρό ψοφάνε. Έτσι έπρεπε να έχει τελειώσει η άνοιξη και να προχωρεί το καλοκαίρι για να απλωθούν τα κοπάδια σε όλες τις πλαγιές και τις κορυφές του βουνού.

Για να μπούνε όμως οι Νεχωρίτες τσελιγάδες και στον Κάτω Τόπο λίγο πολύ ίσχυαν οι ίδιες προϋποθέσεις αλλά πάντα υπήρχε μια χαλαρότητα όσον αφορά τα σημεία της βοσκής και την παραμονή των κοπαδιών. Συνήθως την είσοδο αυτή την έκαναν στα μέσα του Μάη και αυτό εξαρτιόνταν από την ζέστη στον κάμπο, την τροφή, τα νερά και τον καιρό. Έτσι σε περιόδους ανομβρίας για παράδειγμα και ξηρασίας έφευγαν πολύ νωρίτερα να σώσουν και να ποτίσουν τα ζωντανά τους  στον Κάτω Τόπο περιμένοντας το μοίρασμα για να προχωρήσουν παραπάνω, στο Πάνω Τόπο να ξεκαλοκαιριάσουν με κάποια σιγουριά.

Η κορυφαία στιγμή του μοιράσματος ήταν ο όρκος που κανείς δεν διανοείτο να πατήσει. Οι τσελιγκάδες του Νεχωρίου έδιναν μεγάλη σημασία στον όρκο στο ευαγγέλιο ενώπιον όλου του χωριού στην πλατεία και ορκίζονταν για πράγματα που σε άλλες περιοχές δεν το συνηθίζουν ή κατά κάποιο τρόπο αποτελούν ταμπού για τους κτηνοτρόφους. Όπως ο ακριβής αριθμός των προβάτων που παντού αλλού οι κτηνοτρόφοι επιμελώς αποκρύπτουν. Όπως και αν στο κοπάδι τους έχουν ξένα ζωντανά και σε ποιον ακριβώς ανήκουν για να ξέρουν όλοι τίνος είναι. Εννοείται ότι μπορούσαν να φιλοξενήσουν μόνο μέχρι επτά ζωντανά συγγενών και μάλιστα σε κοντινό βαθμό συγγένειας και σχεδόν ποτέ από άλλο χωριό ή τόπο. Αυτό γίνονταν να μην έρχονται ξένα ζωντανά να βοσκήσουν στο νεχωρίτικο γιατί απλά φρόντιζαν να έχουν χορτάτα τα δικά τους κοπάδια και λίγο τους ένοιαζε τι θα γίνονταν με των άλλων.

 Όσο για το ζήτημα της υγείας, έπρεπε αυτός που το κοπάδι του είχε πρόβλημα να το δηλώσει γιατί κινδύνευαν όλα τα ζωντανά του χωριού. Δηλώνοντάς το ήξερε κι αυτός ότι δεν θα υπολείπονταν στο μοίρασμα γιατί πάντα κρατούσαν ένα απόμακρο λιβάδι γι’ αυτές τις περιπτώσεις και σε περίπτωση μάλιστα που πάθαινε ζημιά υπήρχε πρόβλεψη να τον βοηθήσουν όλοι να ξαναφτιάξει το κοπάδι και να μην πεινάσει η οικογένειά του.

Πότε ακριβώς ξεκίνησε όμως η συνήθεια του μοιράσματος των λιβαδιών κανένας δεν το θυμάται αλλά όλοι, παλιοί και νέοι τσελιγκάδες στο Νεχώρι γνωρίζουν πως τηρήθηκε πιστά όλα τα προηγούμενα χρόνια που θυμούνται πλην εκείνων της τετραετίας 1946-1949 που υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τα βουνά τους για να μην υποστηρίζουν τους αντάρτες του ΔΣΕ. Στο μοίρασμα του 1950 οι παλιότεροι που μας μίλησαν για το Νεχώρι, ο Γιάννης Κουκουβάος, Γιώργος Πολίτης, Ηλίας Γιδαράκος, Ανδρίτσος Παπασταμάτης, Γιώργος Ψωρογιάννης, Χρήστος Παπαναγιώτου, Γιάννης Πρέζας, Γιώργος Αγγελής και Γιάννης Πρέζας, άλλοι ενεργοί και άλλοι απόμαχοι της κτηνοτροφίας  δεν ξεπερνούσαν τα 7.000.

Παλιά μας είπε ο πρεσβύτερος όλων και παλιός πρόεδρος του Νεχωρίου Χρήστος Παπαπαναγιώτου φύσαγε το χωριό από τα κοπάδια. Στις αρχές του 20ου αιώνα το Νεχώρι του έλεγαν οι γέροντες που πρόλαβε, είχε 38.000 γιδοπρόβατα και πάνω από 350 οικογένειες που ζούσαν από τα κοπάδια και τη μικρή γεωργία. Μεγάλοι τσελιγκάδες ήταν τότε οι Τσιακατικαίοι, οι Παπαθανασαίοι, ο Αβδίκος κ.ά. Το τι έλεγαν όμως τότε μεγάλο κοπάδι με το σήμερα δεν έχει καμιά σχέση. Ο Τσιακατίκας για παράδειγμα που θεωρούνταν μεγάλος τσέλιγκας είχε 500 γιδοπρόβατα ενώ ένας σημερινός κτηνοτρόφος μπορεί να έχει και 700 και να θεωρείται μεσαίος. Ο Τσιακατίκας όμως είχε 30 – 40 εξαρτώμενους απ’ αυτόν τσοπάνηδες και ανθρώπους που δούλευαν γι’ αυτόν ενώ ο σημερινός τσέλιγκας τα βγάζει πέρα με δυο, τρεις το πολύ τέσσερις αλλοδαπούς, αλβανούς κυρίως που κατέχουν καλά την τέχνη…

Από εκείνη όμως την εποχή, των Βαλκανικών Πολέμων και των κατοπινών που ακολούθησαν άρχισε η κατάρρευση της κτηνοτροφίας στο Νεχώρι και οφείλονταν κυρίως στο θάνατο πολλών ανδρών στα πεδία των μαχών και στις αιχμαλωσίες. Ως το 1950 που ησύχασε ο τόπος και έπαψε η αιμορραγία του ανδρικού πληθυσμού, οι Νεχωρίτες έκλαψαν πάνω από 100 ψυχές, γεγονός που αδυνάτησε πολύ την κλειστή κοινωνία τους. Αυτή τη χρονιά λοιπόν που επέστρεψαν στο χωριό τους το βρήκαν δυο φορές καμένο, μια από τους Γερμανούς και μια από το στρατό και παρά τη δυνατή κοινότητα  που εμφάνισαν, πάνω από 700 άτομα συνάχτηκαν στην πλατεία δεν μπόρεσαν να κρατηθούν.

Άλλαζαν και οι καιροί και τα πράγματα συνεχώς τους πίεζαν. Πρώτα ο αναδασμός στον κάμπο τους στέρησε τις χειμωνιάτικες βοσκές. Έπειτα οι δρόμοι που άνοιγαν στα βουνά έγιναν οι τελευταίες στράτες που πήραν οι κτηνοτρόφοι γιατί είδαν πως δεν έβγαινε πια η ζωή με 50 - 100 γιδοπρόβατα και δυο - τρία στρέμματα κήπους στο Νεχώρι και τα παράτησαν να κάνουν άλλες δουλειές στον κάμπο και στην πόλη για να ζήσουν.

Μπορεί λοιπόν φέτος τα γιδοπρόβατα του Νεχωρίου που θα μπουν στον Πάνω Τόπο να μην ξεπερνάνε τα 4.000 αλλά το μοίρασμα είναι μοίρασμα και θα γίνει πάλι την Κυριακή 6 του Ιούνη κι εκεί στην πλατεία θα αναμετρηθούν οι τσελιγκάδες με τα λόγια και για τα μάτια του κόσμου, θα δείξουν και τις γκλίτσες...

ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΛΙΒΑΔΙΑ...

Ακούσαμε στην πλατεία του Νεχωρίου να μιλάνε και να μοιράζουν έναν τόπο που μόνο οι Νεχωρίτες γνωρίζουν σαν την αυλή τους και κάθε κομμάτι του το ανέφεραν με ένα ξεχωριστό όνομα το οποίο ούτε οι ίδιοι γνωρίζουν την ετυμολογία του ή γιατί το έχουν έτσι ονομάσει. Ακούγοντάς τα παράξενα ονόματα ευλόγως γεννάται η επιθυμία σε κάποιον να τα γνωρίσει από κοντά κι αυτό δεν είναι δύσκολο καθώς παντού έχουν ανοιχτεί δασικοί δρόμοι που εξυπηρετούν τους εναπομείναντες κτηνοτρόφους αλλά οπωσδήποτε άλλη χάρη έχει να περπατήσει κάποιος τα παλιά μονοπάτια για να φτάσει κοντά τους.

Για να επισκεφθεί λοιπόν κάποιος τα λιβάδια του Νεχωρίου υπάρχουν πολλά μονοπάτια αλλά το πιο κεντρικό είναι αυτό που ξεκινάει από την κορυφή του χωριού, περνάει το εξωκλήσι της Αγίας Τριάδας, μπαίνει στο πυκνό δάσος όπου συναντά το αυλάκι που έρχονταν από την Ασπρόβρυση και στην τοποθεσία Τρόχαλος διακλαδίζεται. Αριστερά προσεγγίζει το εξωκλήσι των Αγίων Αποστόλων κι από εκεί συνεχίζει προς τα λιβάδια Τούρλα, Βλίτο, Μνήματα, Κ’θαρόρεμα και Αλούμπεη το οποίο συνορεύει με τον Εθνικό Δρυμό Οίτης και δεξιά πηγαίνει προς τα Ζαμπιά, τα Δρακοπ’δήματα και τη Μεγάλη Βρύση, το ψηλότερο στα 1.900 μέτρα, στο πλάι λίγο πριν από την ψηλότερη κορυφή της Οίτης, τον Πύργο στα 2.152 μέτρα.

Το δεύτερο μονοπάτι περνάει πάλι από την παλιά Αγία Τριάδα, τον Παλιόμυλο, το Μέγα Ρέμα, ανέβαινε στο Μέγα Λάκωμα, διέσχιζε τη διασέλα και κατέληγε στα Μνήματα δίπλα στην κορυφή Αετός στα 1.797 μέτρα. Από εκεί απλώνεται ένα πανόραμα προς τα βόρεια με την κοιλάδα του Σπερχειού, την Όθρυ και μακρύτερα στον ορίζοντα τον Όλυμπο και τον Κίσσαβο. Προς τα δυτικά βλέπουμε τα Άγραφα, το Βελούχι, την Οξιά, τα Βαρδούσια, την Καλλιακούδα και τη Χελιδόνα, προς τα νότια τη Γκιώνα και προς ανατολικά το Γρεβενό και τις άλλες κορυφές της Οίτης. Επίσης από του «Σταμάτη το Μύλο ξεκινάει ευδιάκριτο και σήμερα μονοπάτι προς το Σέλωμα, περνάει τα Ελληνικά Μνήματα, τις Λογγιές και καταλήγει στο Μακρυκάμπι. Από το Σέλωμα μια νότια παράκαμψη ανέβαινε μέσα στο δάσος μισή ώρα μέχρι την κορυφή Αη Λιάς, στα 1.481 μέτρα.

Σε όλα τα λιβάδια υπάρχουν πηγές και «σημάδια» από κοτρώνες, μεγάλα ξεχωριστά έλατα και μαλόκεδροι ή άλλα φυσικά μνημεία με τα οποία προσανατολίζονται και συνεννοούνται οι τσοπάνηδες. Τα τελευταία 30 χρόνια έχουν ανεγερθεί τσιμεντένια στέγαστρα με χώρο για τα ζώα και τους τσοπάνηδες, στου Αλούμπεη, την Τούρλα και τη Ζαμπιά. Στο Βλίτο και στα Δρακοπ’δήματα υπάρχουν από παλιά, μικρά λιθόκτιστα σπιτάκια για τους τσοπάνηδες. Τα Δρακοπ’δήματα ποτίζονται από την περίφημη πηγή Κυδωνιά από την οποία το νερό μεταφέρεται στο χωριό από ένα πετρόχτιστο αυλάκι που έφτιαξαν ηπειρώτες μάστορες το 1961 και αποτελεί αξιοθέατο πλέον για την περιοχή.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι φωτογραφίες και το κείμενο από το μοίρασμα του 2007 και σε τόσα χρόνια σίγουρα κάποια πρόσωπα δεν βρίσκονται πια κοντά μας και χαίρονται φαντάζομαι που αυτοί που άφησαν πίσω συνεχίζουν...